ატროფია არის ორგანოს ან ქსოვილის ზომების შემცირება და ფუნქციის მოშლა. ის შეიძლება იყოს ზოგადი და ადგილობრივი, ფიზიოლოგიური და პათოლოგიური;
ფიზიოლოგიური ატროფია დამოკიდებულია ორგანიზმში ასაკობრივ ცვლილებებზე (სასქესო ჯირკვლების, კანის, ძვლების ატროფია მოხუცებში და სხვა).
ზოგადი პათოლოგიური ატროფია (განლევა, კახექსია) ვითარდება არასაკმარისი კვების, ქრონიკული ინფექციების ან ინტოქსიკაციის, ენდოკრინული ჯირკვლების ან ცენტრალური ნერვული სისტემის ფუნქციის მოშლისას.
ადგილობრივი პათოლოგიური ატროფიის მიზეზი მრავალფეროვანია. მაგალითად:
- ნეიროტროფიკული რეგულაციის მოშლა (პოლიომიელიტის დროს – ჩონჩხის კუნთების ატროფია);
- სისხლის მიმოქცევის უკმარისობა (თავის ტვინის სისხლძარღვების ათეროსკლეროზის დროს – თავის ტვინის ქერქის ატროფია);
- დისფუნქციონალური (მხედველობის ნერვის ატროფია);
- წნევით გამოწვეული ატროფია (თირკმელების ატროფია შარდსადენის შევიწროების და ფიალებში შარდის შეგუბების გამო);
- უმოძრაობით გამოწვეული ატროფია (კიდურების კუნთების ატროფია ხანგრძლივი იმობილიზაციის გამო);
- ფიზიკური და ქიმიური ფაქტორებით გამოწვეული (ლიმფოიდური ქსოვილის ატროფია სხივური ენერგიით დაზიანებისას. იოდის პრეპარატების მოხმარებით გამოწვეული ფარისებრი ჯირკვლის ატროფია).
ატროფიის დროს ორგანოს ზომები მცირდება, მაგრამ არის შემთხვევები, როდესაც ცხიმოვანი ქსოვილის ზრდისას ის ატროფირებულ უჯრედულ ელემენტებს ენაცვლება და ატროფირებული ორგანო ან ქსოვილი გადიდებული ჩანს.
აღსანიშნავია, რომ პათოლოგიური ატროფია გარკვეულ სტადიამდე უკუგანვითარებადია.
მკურნალობა ატროფიის გამომწვევი მიზეზის აღმოფხვრას ითვალისწინებს.
მხედველობის ნერვის ატროფია. მისი მიზეზი შეიძლება იყოს პათოლოგიური მდგომარეობა, რომელიც იწვევს ნერვული ბოჭკოების დაზიანებას და მათ შეცვლას გლიური და შემაერთებელი ქსოვილით. ეს პათოლოგიური მდგომარეობებია მხედველობის ნერვისა და ბადურას დაავადება, თავის ტვინის დაავადება, მისი გარსისა და სისხლძარღვების დაზიანება, გლაუკომა, ზოგადი ინტოქსიკაცია, მემკვიდრეობითი ფაქტორები.
განასხვავებენ მხედველობითი ნერვის ატროფიის შემდეგ სახეებს:
პირველადსა და მეორეულს – იქიდან გამომდინარე, დამოუკიდებლად აღმოცენდა მხედველობის ნერვის ატროფია თუ სხვა დაავადების ფონზე;
ნაწილობრივსა და სრულს – იქიდან გამომდინარე, რა დონეზეა დაზიანებული მხედველობის ნერვი;
სტაციონარულსა და პროგრესირებადს – დაავადების მიმდინარეობიდან გამომდინარე.
მხედველობის ამა თუ იმ ხარისხით დაქვეითება ნებისმიერ შემთხვევაში ხდება. კერძოდ, ვიწროვდება მხედველობის ველი, ჩნდება ბრმა ლაქები – სკოტომები. პროგრესირებად ატროფიას ახასიათებს მხედველობის უწყვეტი კლება, სტაციონარულს – მხედველობის ფუნქციის სტაბილურობა. დიაგნოზის დასმა ხდება ოფთალმოსკოპიის და მხედველობის ფუნქციის მოშლის საფუძველზე.
დაავადების პროგნოზი მძიმეა. მხედველობის შენარჩუნებაზე ლაპარაკი შეიძლება სტაბილური ნაწილობრივი ატროფიის შემთხვევაში.
მკურნალობა. მხედველობის ნერვის ატროფიის მკურნალობა ხორციელდება ოფთალმოლოგისა და ნევროლოგის მიერ. იგი ითვალისწინებს:
- ძირითადი დაავადების გამოვლენას (თუ ატროფია მეორეულია);
- ნიკოტინის მჟავას 1%-იანი ხსნარის, კომპლამინის 1%-იანი ხსნარის კანქვეშ ინექციას, ცინარიზინის, ნოშპის და დიბაზოლის დანიშვნას.
- ვიტამინოთერაპიას – ასკორუტინი და B1, B6 და B12 ვიტამინების ინექციას;
- ვენაში ნატრიუმის ქლორიდის 10%-იანი და გლუკოზის 40%-იანი ხსნარის გადასხმას;
- კუნთებში ატფ-ის და კოკარბოქსილაზას შეყვანას;
- პიროგენალის ინექციას;
- მასტიმულირებელი საშუალებების (ჟენშენი, ელეუტეროკოკი) დანიშვნას.
სპინალური კუნთების ატროფია. სპინალური კუნთების ატროფია თანდაყოლილ დაავადებათა ჯგუფში შედის და მიმდინარეობს ზურგის ტვინის წინა რქების მოტორული ნეირონების დაზიანებით.
სპინალური კუნთების ატროფიას ახასიათებს ქვედა კიდურების, ასევე კისრისა და თავის განივზოლიანი კუნთების ფუნქციის დარღვევა. ავადმყოფებს აღენიშნებათ თვითნებური მოძრაობების (ცოცვა, სიარული, თავის ჭერა, ყლაპვა) დარღვევა. ზედა კიდურების კუნთები, ჩვეულებრივ, არ ზიანდება. სპინალურ ამიოტროფიას ახასიათებს მგრძნობელობის შენარჩუნება. ფსიქიკური განვითარების მხრივ ჩამორჩენა არ შეიმჩნევა.
ზოგადი ინფორმაცია. სპინალური კუნთების ატროფია გავრცელებული გენეტიკური დაზიანებაა. მსოფლიოში ყოველი 6000 ახალშობილიდან 1 სპინალური კუნთების ატროფიით არის დაავადებული. I ტიპის შემთხვევაში დაავადებულ ბავშვთა 50% 2 წლამდე ვერ აღწევს.
სპინალური კუნთების ატროფიის მიზეზი ის არის, რომ დნმ-ს ნაწილში SMN1 გენის მუტაციის გამო არ ხდება SMN ცილების სათანადო ოდენობით გამომუშავება.
კლასიფიკაცია. I ტიპი – ვერდნიგ-ჰოფმანის დაავადება – სპინალური კუნთების ატროფიის მეტად არაკეთილთვისებიანი ფორმაა. ამ დროს ბავშვებს აქვთ მოტორული განვითარების უკმარისობა, სუნთქვის პრობლემები, უჭირთ წოვა და ყლაპვა. სპინალური კუნთების ატროფიის I ტიპი ბავშვებს დაბადებიდან 6 თვის განმავლობაში უვლინდებათ.
II ტიპი ნაკლებად ავთვისებიანია. პაციენტს შეუძლია დაუხმარებლად ჯდომა, ზოგჯერ დგომაც კი, ჩვეულებრივ, არ უჭირს ჭამა, მაგრამ აქვს სასუნთქი გზების ინფიცირების დიდი ალბათობა. სპინალური კუნთების ატროფიის II ტიპი ბავშვებს 7-18 თვის ასაკში უვლინდებათ.
III ტიპი, ცნობილი როგორც კუგელბერგ-ველანდერის დაავადება, სპინალური კუნთების ატროფიის მეტ-ნაკლებად მძიმე ფორმაა. პაციენტს შეუძლია ჯდომა, მაგრამ აქვს ძლიერი სისუსტე და მიდრეკილია ინვალიდიზაციისკენ (ინ. სავარძლით გადაადგილება). სპინალური კუნთების ატროფიის III ტიპი ვლინდება 18 თვის შემდეგ, იშვიათად – ზრდასრულ ასაკში.
IV ტიპი ზრდასრულთა დაავადებაა, ვლინდება 35 წლის შემდეგ. ატროფიის ნიშნები აღმოცენდება ზედა და ქვედა კიდურების კუნთებში, მყესებში, ვრცელდება გულმკერდის არეში.
კენედის სინდრომი ანუ თავზურგტვინის ბულბალური კუნთოვანი ატროფია ემართებათ მხოლოდ ზრდასრულებს. ამ დროს ხდება სახის და ენის კუნთების ატროფია. დაავადების პროგნოზი გაურკვეველია, თუმცა ის ნელა პროგრესირებს.
მკურნალობა. მიმდინარეობს მუშაობა ისეთი პრეპარატების შესაქმნელად, რომლებიც გაზრდის ორგანიზმში SMN ცილების ოდენობას. რამდენიმე პრეპარატი უკვე შექმნილია, მაგრამ მიმდინარეობს მათი კლინიკური გამოცდა მოხალისეებზე.
აღსანიშნავია, რომ ფიზიოპროცედურები, მასაჟი და ნერვკუნთოვანი სტიმულაციის სხვა მეთოდები ავადმყოფზე დადებითად მოქმედებს. სპინალური კუნთების ატროფიით დაავადებულ პირებს სჭირდებათ სპეციფიკური დიეტური კვება, შემანარჩუნებელი თერაპია და ა.შ.
