დუოდენიტი თორმეტგოჯა ნაწლავის ლორწოვანი გარსის ანთებით-დისტროფიული დაავადებაა. ამ დროს თორმეტგოჯა ნაწლავის ლორწოვანი გარსი სტრუქტურულ ცვლილებებს განიცდის, ხოლო მისი ჯირკვლოვანი აპარატი – განუწყვეტელ ატროფიას. დუოდენიტი საკმაოდ გავრცელებული პათოლოგიაა და მეტწილად მამაკაცებს შორის გვხვდება.
დუოდენიტი მწვავეც შეიძლება იყოს და ქრონიკულიც.
მწვავე დუოდენიტი, წესისამებრ, მიმდინარეობს კუჭისა და ნაწლავების მწვავე ანთებასთან ერთად მწვავე გასტროენტერიტის, გასტროენტეროკოლიტის სახით. განასხვავებენ მის კატარულ, ეროზიულ-წყლულოვან და ფლეგმონურ ფორმებს. მწვავე დუოდენიტი შეიძლება გამოიწვიოს საკვებისმიერმა ინტოქსიკაციამ – იმ ტოქსიკური ნივთიერებებით მოწამვლამ, რომლებიც საჭმლის მომნელებელი ტრაქტის ლორწოვან გარსზე გამაღიზიანებელ ზემოქმედებას ახდენს, ასევე – მწარე და ცხარე საკვების ჭარბმა მიღებამ, ალკოჰოლიანმა სასმელებმა, თორმეტგოჯა ნაწლავის ლორწოვანი გარსის უცხო სხეულით დაზიანებამ.
მწვავე დუოდენიტისთვის დამახასიათებელია ტკივილი ეპიგასტრიუმის არეში, გულისრევა, ღებინება, ძლიერი სისუსტე. ეპიგასტრიუმის მიდამოში შეხება მტკივნეულია. დიაგნოზი დასტურდება დუოდენოფიბროსკოპიით, რომელიც თორმეტგოჯა ნაწლავის ლორწოვან გარსში ანთებით ცვლილებებს ავლენს.
ფლეგმონური ფორმის დროს ავადმყოფის მდგომარეობა სწარაფად უარესდება. ეპიგასტრიუმის არეში კუნთები დაჭიმულია. ტემპერატურა იმატებს. მომატებულია ედს-იც. ამ დროს ზონდირება და დუოდენოფიბროსკოპია უკუნაჩვენებია.
მწვავე კატარული და ეროზიულ-წყლულოვანი დუოდენიტი, ჩვეულებრივ, რამდენიმე დღეში თვითგანკურნებით სრულდება, მაგრამ არის შემთხვევები, როდესაც ის განმეორებად ხასიათს იღებს და ქრონიკულ ფორმაში გადაიზრდება. ფლეგმონური დუო¬დენიტის პროგნოზი კი მძიმეა: მოსალოდნელია ნაწლავებიდან სისხლდენა, ნაწლავის კედლის პერფორაცია, მწვავე პანკრეატიტი.
ქრონიკული დუოდენიტი შეიძლება იყოს პირველადიც, როდესაც თორმეტგოჯა ნაწლავის ანთება დამოუკიდებლად ვითარდება, და მეორეულიც, როდესაც ის სხვა დაავადებით არის განპირობებული. უკანასკნელ შემთხვევაში დუოდენიტი შერწყმულია საჭმლის მომნელებელი ტრაქტის სხვა ორგანოების პათოლოგიასთან, მაგალითად, გასტრიტთან, წყლულოვან დაავადებასთან, პანკრეატიტთან, ქოლეცისტიტთან.
დუოდენიტის დროს ანთებითი პროცესი შეიძლება მთელ ნაწლავზე გავრცელდეს. ასეთ შემთხვევაში ანთებას დიფუზურს უწოდებენ. თუ ანთებითი პროცესი თორმეტგოჯა ნაწლავის რომელიმე ნაწილზეა ლოკალიზებული, დუოდენიტი ლოკალურია.
პირველადი ქრონიკული დუოდენიტი იშვიათია. მის მიზეზად შეიძლება იქცეს კვების რეჟიმის დარღვევა (არარეგულარული კვება, ცხარე საკვების მიღება, არასრულფასოვანი ღეჭვა, მაგარი ალკოჰოლური სასმელების, მაგარი ყავის ან ჩაის ჭარბი მოხმარება). გამაღიზიანებელი საკვების მიღებისას იმატებს კუჭის წვენის მჟავიანობა და მისი ნეგატიური ზემოქმედება თორმეტგოჯა ნაწლავის ლორწოვან გარსზე. იშვიათად პირველადი ქრონიკული დუოდენიტი მწვავე ფორმის შემდეგ ვითარდება. მის განვითარებას ხელს უწყობს თამბაქოს წევა – სიგარეტის კვამლში არსებული ნივთიერებები ასტიმულირებს კუჭის წვენის სეკრეციას და თრგუნავს თორმეტგოჯა ნაწლავის ტუტე რეაქციის მქონე სეკრეტის პროდუქციას.
მეორეული ქრონიკული დუოდენიტი შედარებით ხშირად გვხვდება. მას სხვადასხვა მიზეზი აქვს: ჰელიკობაქტერიული ინფექცია, თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლულოვანი დაავადება, ქრონიკული გასტრიტი, პანკრეატიტი, ქოლეცისტიტი, კოლიტი. შესაძლოა, განვითარდეს ალერგიული დაავადების, ნაწლავებსა და სანაღვლე გზებში გლისტების არსებობის, თორმეტგოჯა ნაწლავში სისხლის მიმოქცევის დარღვევით მიმდინარე სხვა პათოლოგიების დროსაც.
ჰელიკობაქტერიული ინფექციისას ანთებითი პროცესის დასაწყისსა და გაქრონიკულებაში ჰელიკობაქტერიის დამაზიანებელ ზემოქმედებას მიუძღვის ბრალი. რაც შეეხება ღვიძლისა და კუჭქვეშა ჯირკვლის ქრონიკულ დაავადებებს, ამ დროს ფერმენტების ბალანსი ირღვევა და თორმეტგოჯა ნაწლავის ლორწოვანი გარსი მათ აგრესიულ ზემოქმედებას განიცდის. ანთებითი პროცესი მხოლოდ ლორწოვანი გარსის ზედა შრეზე ვრცელდება. ლორწოვანი გარსი შუპდება, უჯრედთა კვება ირღვევა და უჯრედები განილევა.
დიფუზური დუოდენიტის დროს დისტროფიული პროცესი ვრცელდება ლორწოვანი გარსის მთელ სისქეზე და მოიცავს თორმეტგოჯა ნაწლავის ჯირკვლებს. ამ დროს სეკრეტორული ფუნქცია შესაძლოა მომატებულიც კი იყოს.
ანთების ერთ-ერთ ფორმას, ატროფიულ დუოდენიტს, ნაწლავის ლორწოვანი გარსის განლევა და მისი სეკრეტორული ფუნქციის დათრგუნვა ახასიათებს.
გვხვდება ეროზიული დუოდენიტიც, რომლის დროსაც ნაწლავის ლორწოვან გარსზე წვრილ-წვრილი ზედაპირული წყლულები ჩნდება.
ქრონიკული დუოდენიტი შეიძლება მიმდინარეობდეს წყლულოვანი დაავადების, გასტრიტის, ქოლეცისტიტის, პანკრეატიტის მსგავსი ან შერეული სიმპტომებით. არსებობს დაავადების ფარული ფორმაც, რომლის დროსაც ავადმყოფს, ფაქტობრივად, არაფერი აწუხებს.
ქრონიკული დუოდენიტის დროს ავადმყოფი უჩივის ყრუ, მჩხვლეტ ან სპაზმურ ტკივილს კუჭის ქვედა არეში. ზოგჯერ ეს შეგრძნება ჭიპის მიდამოსაც გადაეცემა. ტკივილი, წესისამებრ, აღმოცენდება ჭამიდან 1-1,5 საათის შემდეგ. აყუჩებს ანტაციდური პრეპარატების ან საკვების მიიღება. ზოგჯერ კუჭში ჩნდება სიმძიმის შეგრძნებაც.
თორმეტგოჯა ნაწლავის ზედა ნაწილის ანთება შესაძლოა კუჭის წყლულოვან დაავადებას ჰგავდეს, ქვედა ნაწილისა კი ქოლეცისტიტის ან პანკრეატიტის მსგავსი ჩივილებით მიმდინარეობს. იშვიათად აღინიშნება ღებინება, შედარებით ხშირად – ბოყინი ან გულძმარვა. ზოგჯერ თავს იჩენს მოულოდნელი შიმშილის გრძნობა.
ხშირია შემთხვევა, როდესაც დუოდენიტს თან სდევს ცვლილებები ვეგეტაციური ნერვული სისტემის მხრივ: სისუსტე, ოფლიანობა, თავბრუხვევა, რომლებიც თავს იჩენს ჭამიდან 2-3 საათის შემდეგ. ენაზე ჩნდება ნადები, მკერდის ძვლის ქვედა არის შეხება მტკივნეულია.
ქრონიკული დუოდენიტის დიაგნოზი დაისმის კუჭისა და თორმეტგოჯა ნაწლავის რენტგენოსკოპიული გამოკვლევისა და ფიბროგასტროდუოდენოსკოპიის საფუძველზე. გარდა ამისა, ტარდება კუჭისა და თორმეტგოჯა ნაწლავის სეკრეტორული ფუნქციის კვლევა, დუოდენალური ზონდირება.
ქრონიკული დუოდენიტის მკურნალობისას, პირველ ყოვლისა, დიეტა ინიშნება. გამწვავების პერიოდში დიეტა დამზოგველი უნდა იყოს, რათა ლორწოვანი გარსი მექანიკური, თერმული და ქიმიური გამღიზიანებლებისგან დავიცვათ. საჭიროა კვება დღეში 5-6-ჯერ. მედიკამენტური მკურნალობა გულისხმობს ანტაციდური, მარილმჟავას სეკრეციის დამაქვეითებელი, თორმეტგოჯა ნაწლავის უჯრედთა რეგენერაციის გამაძლიერებელი და კუჭ-ნაწლავის მოტორიკის მარეგულირებელის პრეპარატების მიღებას. მეტად ეფექტურია ფიზიოთერაპიული მკურნალობა. რეკომენდებულია სანატორიულ-კურორტული თერაპია.
დუოდენიტის პროფილაქტიკა ითვალისწინებს რეჟიმულ კვებას, ალკოჰოლისგან თავის შეკავებას, დუოდენიტის მაპროვოცირებელი დაავადებების მკურნალობას.
