საშვილოსნოს კიბოს გავრცელებული დაავადებაა. ამჟამად მას მეოთხე ადგილი უკავია სარძევე ჯირკვლის, კანისა და კუჭ-ნაწლავის კიბოს შემდეგ. საშვილოსნოს კარცინომა უმთავრესად 40-დან 60 წლამდე ასაკში ვითარდება. მისი განვითარების რისკფაქტორებია დიაბეტი, ჰიპერტონიული დაავადება, მოწევა, ადამიანის პაპილომავირუსი, აივ-ვირუსი, სქესობრივი ცხოვრების ნაადრევი დაწყება, გვიანი მენოპაუზა, მენსტრუალური ციკლის დარღვევა, უშვილობა, მოუწესრიგებელი სქესობრივი ცხოვრება, ადრეულ ასაკში მშობიარობა, ვენერული დაავადებები, პერორალური კონტრაცეპტივების მიღება. ერთ-ერთ მნიშვნელოვან რისკფაქტორს წარმოადგენს სიმსუქნე: ნორმასთან შედარებით 10-25 კილოგრამით ჭარბი წონის მქონე ქალებში საშვილოსნოს კარცინომის განვითარების ალბათობა 3-ჯერ იმატებს, ხოლო 25 კილოგრამზე მეტი ჭარბი წონის შემთხვევაში – 9-ჯერ.
საშვილოსნოს კიბოს განვითარებას ხელს უწყობს კიბოსწინარე დაავადებები: ეროზია, წყლული, მშობიარობის შემდგომი ნაწიბურები, წანაზარდები ეპითელიუმზე (კონდილომა, პოლიპი), ასევე – ქრონიკული ანთებითი პროცესები: ენდოცერვიციტი (საშვილოსნოს ყელის ლორწოვანი გარსის ანთება) და ენდომეტრიტი (საშვილოსნოს ლორწოვანი გარსის ანთება).
საშვილოსნოს უბნის ეპითელიუმის ბუნების მიხედვით განასხვავებენ კიბოს რამდენიმე ნაირსახეობას: საშვილოსნოს ყელის ბრტყელუჯრედოვან კიბოს, საშვილოსნოს ყელის არხის ჯირკვლოვან კიბოს და საშვილოსნოს ღრუს ჯირკვლოვან კიბოს (ადრენოკარცინომას). ყველაზე ხშირად (70%) საშვილოსნოს ადენოკარცინომა აღირიცხება, ყველაზე იშვიათად კი სარკომა (შემაერთებელქსოვილოვანი ავთვისებიანი სიმსივნე).
საშვილოსნოს კიბო დიფერენცირების მიხედვით სამი ხარისხისაა: მაღალდიფერენცირებული, ზომიერად დიფერენცირებული და დაბალდიფერენცირებული.
გამოყოფენ განვითარების ოთხ სტადიას:
I სტადია – სიმსივნური წარმონაქმნი მდებარეობს საშვილოსნოს სხეულში;
II სტადია – დაზიანებულია საშვილოსნოს სხეულიცა და ყელიც;
III სტადია – სიმსივნე გავრცელებულია პარამეტრულ უჯრედებზე ან მეტასტაზები მოდებულია საშოს;
IV სტადია – სიმსივნე გავრცელებულია მენჯის ღრუს გარეთ, ჩაზრდილია შარდის ბუშტში ან სწორ ნაწლავში.
სიმპტომები და მიმდინარეობა. საშვილოსნოს კიბო დიდხანს შესაძლოა უსიმპტომოდ მიმდინარეობდეს. მისი სიმპტომები – თეთრად შლა, სისხლდენა და ტკივილი – სიმსივნის დაშლის პერიოდში აღმოცენდება. მათი გამოვლინების დრო იმაზეა დამოკიდებული, როდის დაიწყო სიმსივნის დაწყლულება.
საშვილოსნოს კარცინომის შემთხვევაში თეთრად შლა სხვადასხვა ხასიათისაა: თხიერი (წყალნარევისებრი), ლორწოვანი, სისხლნარევი, უსუნო ან მყრალი. სისხლის მინარევი გამონადენს ხორცის ნარეცხს ამსგავსებს, საშოში შეკავებისა და დანამატების ანთების შემთხვევაში კი იგი ჩირქოვანი და სუნიანი ხდება. III და IV სტადიაში სასქესო ორგანოებიდან გამონადენი ჩირქოვანია.
საშვილოსნოს კიბოს დროს სისხლდენას უმეტესად მცირე სისხლიანი გამონადენის სახე აქვს, თუმცა არც ერთჯერადი ან მრავალჯერადი ჭარბი სისხლდენაა გამორიცხული. საშვილოსნოს ყელის კიბოსთვის ტიპობრივია კონტაქტური სისხლდენა – სისხლდენა სქესობრივი კონტაქტის, გამორეცხვის, საშვილოსნოს გამოკვლევის ან სიმძიმის აწევის შემდეგ. თუ ქალს მენსტრუაცია უკვე შეუწყდა, საშვილოსნოდან სისხლიანი გამონადენი უმეტესად ავთვისებიან სიმსივნეზე მიუთითებს.
ტკივილი საშვილოსნოს კიბოს გვიანდელი სიმპტომია და სიმსივნურ პროცესში ლიმფური კვანძებისა და მენჯის ჩართვაზე, ნერვულ დაბოლოებებსა და წნულებზე ზემწოლი ინფილტრატების გაჩენაზე მეტყველებს.
საშვილოსნოს კიბოს დროს ზოგადი სიმპტომატიკა, მაგალითად, კახექსია, ძალიან იშვიათად, შორს წასულ შემთხვევებში აღმოცენდება. საშვილოსნოს კარცინომით დაავადებული ქალები, წესისამებრ, ინარჩუნებენ კარგ გარეგნობასა და ჯანმრთელ იერს.
მეტასტაზირება. საშვილოსნოს კარცინომა მეტასტაზებს ყველაზე ხშირად მენჯის ლიმფურ კვანძებში იწვევს, ყველაზე იშვიათად კი – საზარდულის ლიმფურ კვანძებში. შორეული მეტასტაზები ვითარდება თირკმელებში, ღვიძლში, ფილტვებში. პროგნოზი ცუდია.
დიაგნოსტიკა. საშვილოსნოს კარცინომის ამოცნობა იწყება ავადმყოფის ჩივილებისა და დაავადების მიმდინარეობის შესწავლით. საეჭვო შემთხვევაში ავადმყოფი გინეკოლოგმა უნდა გამოიკვლიოს. დეტალურ გამოკვლევამდე და ზუსტი დიაგნოზის დასმამდე მკურნალობის დანიშვნა დაუშვებელია.
გამოკვლევა იწყება გინეკოლოგიური გასინჯვით (ხელით, სარკეებით). გამოხატული სიმსივნური პროცესის შემთხვევაში საშოს გამოკვლევის გზით შესაძლებელია საშვილოსნოს ყელზე არსებული ამა თუ იმ ცვლილების დადგენა. ეს ცვლილებები დამოკიდებულია სიმსივნის ზრდის ხასიათზე (ეგზოფიტური, ენდოფიტური, შერეული). ხელით გასინჯვას, წესისამებრ, თან სდევს სისხლდენა, რომელსაც თითებით სიმსივნის ტრავმირება იწვევს. საშვილოსნოს გავრცობილი კიბოს შემთხვევაში სიმსივნის ადგილმდებარეობის დასადგენად დამატებით ტარდება ხელით გასინჯვა სწორი ნაწლავიდან.
საშვილოსნოს ყელის კიბოს საწყისი სტადიის გამოსავლენად ხელით გასინჯვის შემდეგ პაციენტი აუცილებლად უნდა იქნეს გამოკვლეული სარკეებითაც. ადრეული ფორმების გამოსავლენად საშვილოსნოს ყელის ნებისმიერი სახის დაზიანების შემთხვევაში ტარდება ნაცხის ციტოლოგიური კვლევა ან ბიოფსია. საშვილოსნოს ყელის არხის ან საშვილოსნოს ღრუს კიბოზე ეჭვის შემთხვევაში ხდება საშვილოსნოს ყელის არხის და საშვილოსნოს ღრუს ცალ-ცალკე გამოფხეკა და აღებული მასალის ჰისტოლოგიური კვლევა.
საშოს მხოლოდ ხელით გამოკვლევისას საშვილოსნოს ყელის კიბოს დიაგნოსტირება ათიდან ხუთ შემთხვევაში ვერ ხერხდება. სარკეებით დათვალიერებისას დიაგნოსტიკური შეცდომის ალბათობა 5-ჯერ ნაკლებია, ხოლო ბიოფსიის დროს შეცდომა მხოლოდ ცალკეულ შემთხვევებშია მოსალოდნელი.
ბოლო ხანს დიდი მნიშვნელობა შეიძინა ტომოგრაფიამ, რომელიც საშვილოსნოში სხვა მეთოდებისთვის მიუწვდომელი ცვლილებების აღმოჩენის საშუალებას იძლევა. იგი საშვილოსნოს კეთილთვისებიან და ავთვისებიან სიმსივნეზე ეჭვის შემთხვევაში გამოკვლევის ერთ-ერთი აუცილებელი მეთოდია.
ლიმფური კვანძების დაზიანების გამოსავლენად და მეტასტაზების აღმოსაჩენად იყენებენ კვლევის რენტგენოლოგიურ მეთოდს – ლიმფოგრაფიასა და ილეოკავაგრაფიას. ამავე მიზნით ტარდება გულმკერდის ღრუს ორგანოთა რენტგენოგრაფია, შინაგანი პიელოგრაფია, ირიგოგრაფია, ცისტოსკოპია და რექტორომანოსკოპია. კვლევის ეს მეთოდები მნიშვნელოვანია საშვილოსნოს კიბოს სხივური თუ კომბინირებული მკურნალობის მეთოდის დაგეგმვის თვალსაზრისით.
მკურნალობა. საშვილოსნოს კარცინომის მკურნალობის ტაქტიკა დამოკიდებულია ავადმყოფის ასაკზე, მის საერთო მდგომარეობასა და კიბოს კლინიკურ სტადიაზე. მკურნალობა უმთავრესად ქირურგიულია (საშვილოსნოს ექსტირპაცია დანამატებთან ერთად, ზოგჯერ – მენჯის ლიმფური კვანძების ამოკვეთაც). შესაძლოა ჩატარდეს კომბინირებული მკურნალობაც: ჯერ ოპერაცია, შემდეგ – საშოს არის დისტანციური დასხივება, ღრუს შიდა გამა-თერაპია. ზოგჯერ სხივური თერაპია ოპერაციამდეც ტარდება. ჩარევის ფორმა დაავადების სტადიაზეა დამოკიდებული.
Iა სტადიაში (მიკროინვაზიური კიბო) წარმოებს საშვილოსნოსა და დანამატების ექსტირპაცია.
Iბ სტადიაში (კიბო გავრცელებულია მხოლოდ საშვილოსნოს ყელზე) ნაჩვენებია დასხივება, შემდეგ კი საშვილოსნოსა და დანამატების გაფართოებული ექსტირპაცია ან პირიქით: თავდაპირველად – ოპერაცია, ხოლო შემდეგ – დისტანციური გამა-თერაპია.
II სტადიაში (პროცესში ჩართულია საშოს ზედა ნაწილი, შესაძლოა კიბოს გადასვლა საშვილოსნოს სხეულზე და პარამეტრიუმის ინფილტრაცია მენჯის კედელზე გადაუსვლელად) მკურნალობის ძირითად მეთოდს წარმოადგენს სხივური თერაპია, ქირურგიულ ჩარევას იშვიათად მიმართავენ.
III სტადიაში (სიმსივნური პროცესი გავრცელებულია საშოს ქვედა ნაწილზე, ხდება პარამეტრიუმის ინფილტრაცია და მისი გავრცელება მენჯის ძვლებზე) ნაჩვენებია სხივური თერაპია.
IV სტადიაში (სიმსივნური პროცესი გადადის შარდის ბუშტზე, სწორ ნაწლავზე ან განვითარებულია შორეული მეტასტაზები) მიმართავენ მხოლოდ პალიატიურ დასხივებას.
კარცინომის გვიან სტადიებში ხორციელდება სიმპტომური მკურნალობა. შეიძლება დაინიშნოს ქიმიოთერაპიაც.
სხივურ თერაპიას როგორც მკურნალობის დამოუკიდებელ მეთოდს მიმართავენ სიმსივნური პროცესის ადგილობრივი გავრცელებისა და ოპერაციის უკუჩვენების არსებობის შემთხვევაში. სიმსივნის საწინააღმდეგო პრეპარატები ეფექტურია მაღალდიფერენცირებული, II და IV სტადიების კიბოს დროს.
საშვილოსნოს კიბოს მკურნალობის შემდეგ აუცილებელია ექიმთან პერიოდული ვიზიტი მცირე მენჯის ორგანოებისა და ნაცხის გამოსაკვლევად. ამასთანავე, უნდა ჩატარდეს გულმკერდის ორგანოების რენტგენოლოგიური გამოკვლევა და ექოსკოპია. პირველ წელს ექიმთან ვიზიტი საჭიროა სამ თვეში ერთხელ, მომდევნო ხუთი წლის განმავლობაში – 6 თვეში ერთხელ. 5 წლის შემდეგ კი წელიწადში ერთხელ.
რეციდივების შემთხვევაში, თუ პროცესი ლოკალიზებულია, ტარდება მენჯის ნაწილობრივი ან ტოტალური ეკგენტერაცია (საშვილოსნოს, საშვილოსნოს ყელის, საშოს, პარამეტრიუმის, შარდის ბუშტისა და სწორი ნაწლავის ერთდროული ამოკვეთა), ხოლო შორეული მეტასტაზების არსებობის შემთხვევაში – ქიმიოთერაპია. სხივური თერაპიის გამოყენება მიზანშეწონილია მხოლოდ მტკივნეული მეტასტაზების პალიატიური მკურნალობისთვის.
პროფილაქტიკა. საშვილოსნოს კიბოს ადრეული დიაგნოსტიკა და პროფილაქტიკა შესაძლებელია მხოლოდ რეგულარული პროფილაქტიკური გასინჯვით, რომელიც 30 წელს გადაცილებულმა ყოველმა ქალმა წელიწადში 2-ჯერ მაინც უნდა ჩაიტაროს. სქესობრივი ცხოვრების დაწყების შემდეგ სასურველია რეგულარული ვიზიტი გინეკოლოგთან. რეგულარული გასინჯვა, ულტრაბგერითი ტომოგრაფია და ციტოლოგიური გამოკვლევა (2 წელიწადში ერთხელ) ხელს უწყობს კიბოსწინარე დაავადებების დროულ გამოვლენას, რომელთა მკურნალობაც კიბოს პროფილაქტიკისთვის აუცილებელია.
საშვილოსნოს ყელის კიბოსწინარე დაავადებებს სპეციფიკური სიმპტომები არ გააჩნია. მათი საერთო ნიშნებია ხანგრძლივი ქრონიკული მიმდინარეობა, სიმპტომების მუდმივობა და ანთების საწინააღმდეგო კონსერვატიული თერაპიის უეფექტობა. საშვილოსნოს ყელის კიბოსწინარე დაავადებების მკურნალობა ითვალისწინებს ელექტროკოაგულაციას, დაზიანებული უბნის ან საშვილოსნოს ყელის ამპუტაციას. მიმართავენ სხივურ თერაპიასაც. საშვილოსნოს ყელის კიბოსწინარე დაავადებათა მკურნალობის რადიკალური მეთოდები საშვილოსნოს ყელის კიბოთი სიკვდილიანობას 6-ჯერ ამცირებს.
საშვილოსნოს კიბოს პროფილაქტიკა ასევე გულისხმობს მოწევისთვის თავის დანებებას და სქესობრივი გზით გადამდები დაავადებების პროფილაქტიკას.
