პირველი დახმარება
გარეგანი სისხლდენების
დროს

ექიმის მოსვლამდე ან დაშავებულის საავადმყოფოში წაყვანამდე სისხლდენის შეჩერება ყველას უნდა შეეძლოს, რადგან ხშირად ამაზეა დამოკიდებული ადამიანის სიცოცხლე. ზემოთ უკვე აღვნიშნეთ, მაგრამ შეგახსენებთ, რომ განასხვავებენ გარეგანი სისხლდენის რამდენიმე ნაირსახეობას: არტერიულს, ვენურს, კაპილარულსა და შერეულს. კაპილარული სისხლდენის დროს სისხლი ჭრილობის ყველა ნაწილიდან თანაბრად დის, ვენური სისხლდენისას დუნედ მოედინება (ღრმა ვენების დაზიანების შემთხვევაში შესაძლოა სუნთქვის რიტმში გამოიტყორცნებოდეს მისი მოპულსირე ნაკადი), არტერიული სისხლდენისას კი შადრევანივით ასხამს (მისი გამოსროლა გულის შეკუმშვას თანხვდება). არსებობს შერეული სისხლდენაც, რომელსაც აქვს როგორც არტერიული, ისე ვენური სისხლდენის ნიშნები. ვენური სისხლი მუქი შინდისფერია, არტერიული – მკვეთრი წითელი. გარეგანი სისხლდენის დროს პირველი დახმარება თვით სისხლდენის ხასიათზეა დამოკიდებული. კიდურებზე არსებული ჭრილობიდან მცირე კაპილარული ან ვენური სისხლდენის შემთხვევაში საკმარისია მჭიდროდ გადახვევა სტერილური სახვევით (დამწოლი ნახვევი) ან ჭრილობაზე ბამბის ან დოლბანდის ტამპონის მაგრად მიჭერა და ლეიკოპლასტირით დამაგრება.
არ შეიძლება კიდურის  გადახვევა მეტისმეტად მჭიდროდ – კანის გალურჯებამდე. დამწოლი ნახვევი არტერიებიდან სუსტი სისხლდენის შეჩერების საშუალებასაც იძლევა. ასეპტიკური ნახვევის დადებამდე ჭრილობის გარშემო კანი უნდა დამუშავდეს 2%-იანი ბრილიანტის მწვანით, 5%-იანი იოდის სპირტხსნარით ან წყალბადის ზეჟანგით. ახალი ჭრილობის დასამუშავებლად გამოიყენება ანტისეპტიკური სითხე ან პოლიეთილენგლიკოლის საფუძველზე მომზადებული მალამო (ლევოსინი). როდესაც ჭრილობა ზედაპირული და პატარაა, დაშავებული ზედ მალამოს ისვამს და თვითონვე იხვევს. ეს დაუშვებელია, ვინაიდან კანის ნებისმიერი ხარისხის დაზიანებას შეიძლება მოჰყვეს დაჩირქება და ტეტანუსი. მიკროტრავმა უნდა დამუშავდეს ანტისეპტიკური ხსნარით და ინახოს ექიმის მიერ. ძლიერი არტერიული და შერეული სისხლდენის დროს შეხვევა საკმარისი არ არის. ამ შემთხვევაში გამოყენებულ უნდა იქნეს სხვა მეთოდები:
-სისხლძარღვის ძვალზე მიჭყლეტა;
-ლახტის დადება;
-სახსარში კიდურის მაქსიმალურად მოხრა.

სისხლძარღვის ძვალზე
მიჭყლეტა

ზემოთ ჩამოთვლილი მეთოდებიდან ყველაზე ხელმისაწვდომია თითით ზეწოლა არტერიაზე, სისხლმდინარი ჭრილობის ზემოთ. ამისთვის აუცილებელია იმ წერტილების ცოდნა, რომლებზე ზეწოლაც არტერიას ძვალზე მიაჭყლეტს. როგორც წესი, ამ წერტილებზე შეიგრძნობა პულსაცია. არტერიის თითით ან მუშტით მიჭყლეტისას სისხლდენა მყისვე წყდება, მაგრამ ძალიან ღონიერ ადამიანსაც კი არ შეუძლია დიდხანს ზეწოლა – 10-15 წუთის შემდეგ ხელი იღლება. ამის გამო არტერიის ხელით მიჭყლეტის შემდეგ სისხლდენის შეჩერების სხვა მეთოდი უნდა მოვიშველიოთ. საამისოდ უმეტესად ლახტს იყენებენ.

ლახტის დადება

ლახტის დადების წინ საჭიროა კიდურის მაღლა აწევა და ოდნავ შერხევა სისხლისგან დასაცლელად. კანის ან ნერვის მიჭყლეტის თავიდან ასაცილებლად ლახტის შიშველ კანზე დადება არ შეიძლება – მის ქვეშ პირსახოცი ან რაიმე ნაჭერი უნდა ამოიდოს. ლახტის დადების შემდეგ სისხლდენა, წესით, უნდა შეწყდეს. თუ ის გაგრძელდა, ლახტი უნდა მოიხსნას და ხელახლა დაედოს ოდნავ უფრო მაღლა. თუ დაშავებულს საავადმყოფოში ვერ გაჰყვებით, ლახტზე უნდა მიმაგრდეს წერილი, რომელზეც მითითებული იქნება ლახტის დადების დრო და პირველი დახმარების აღმომჩენის გვარი და ტელეფონი.
სამედიცინო ლახტის უქონლობისას შეიძლება მის ნაცვლად რეზინის მილის, ჰალსტუხის, ქამრის, შარფის, ბინტის გამოყენება, მაგრამ არამც და არამც – ბაწრის ან მავთულისა. იმპროვიზებული ლახტის კიდურზე მოჭერისა და გაკვანძვის შემდეგ მასში ჩხირი უნდა გავუყაროთ და მისი საშუალებით გადავგრიხოთ სისხლდენის შეჩერებამდე, შემდეგ კი ჩხირი სხვა ბინტით დავაფიქსიროთ. ლახტის დადება შეიძლება მხარზე, წინამხარზე, მტევანზე, ბარძაყზე, წვივსა და ტერფზე. ზეწოლა საკმარისი უნდა იყოს სისხლდენის შესაჩერებლად, მაგრამ კიდურს სისხლის მიწოდებას არ უწყვეტდეს.
ზერელედ დადებული ლახტი  გაცილებით საშიშია, ვინაიდან აბრკოლებს მხოლოდ ვენებიდან გულისკენ სისხლის უკუდენას, არტერიული სისხლი კი უფრო ძლიერად იღვრება ჭრილობიდან. ლახტის სწორად დადების შემდეგ პერიფერიაზე პულსი ქრება და სისხლის დენა წყდება. ლახტის დადება კიდურზე შეიძლება მხოლოდ 1,5-2 საათით, ზამთარში კი მისი 1 საათზე მეტხანს დატოვებაც საშიშია. პერიოდულად, 30 წუთში ერთხელ, ლახტი რამდენიმე წუთით უნდა მოვუშვათ. ამ დროს, სისხლდენა რომ არ განახლდეს, ჭრილობას ხელით უნდა დავაწვეთ, ლახტის გადაჭერის ადგილი კი მსუბუქად დავზილოთ და შემდეგ კვლავ ლახტი დავადოთ.
ლახტის ნაკლი ის არის, რომ იწვევს ძლიერ ტკივილს, ყველა რბილ ქსოვილზე, მათ შორის – ნერვულ ღეროზე ზეწოლას, ზოგჯერ – პარეზსა და დამბლას, არღვევს სისხლის მიმოქცევას, იწვევს ქსოვილის ანოქსიას (უჟანგბადობას), რითაც ხელსაყრელ პირობებს ქმნის ანაერობული ინფექციის განვითარებისა და რეგენერაციის შეფერხებისთვის. ამიტომ ლახტის დადება უნდა მოხდეს მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევაში, ძლიერი არტერიული სისხლდენისას. ლახტის დადება უკუნაჩვენებია კიდურის მწვავე ქირურგიული ინფექციისა და მწვავე თრომბოფლებიტის დროს.

კიდურის სახსარში მოხრა

კიდურის სისხლძარღვებიდან სისხლდენის შეჩერება შესაძლებელია მისი ფორსირებული მოხრით. ამ მეთოდს ყველაზე ხშირად ხელის სისხლძარღვებიდან სისხლდენისას იყენებენ. კიდური მაქსიმალურად უნდა მოიხაროს ჭრილობის ზემოთ მდებარე სახსარში და ამ მდგომარეობაში დაფიქსირდეს. წინამხარსა და მტევანზე არსებული ჭრილობებიდან სისხლდენის შესაჩერებლად იდაყვის სახსრის მომხრელ ზედაპირზე აფენენ ბამბისა და დოლბანდისგან მომზადებულ ლილვაკს, შემდეგ ხელს მაქსიმალურად ახრევინებენ იდაყვის სახსარში, ბოლოს კი ბინტის ან ლახტის საშუალებით წინამხარს მჭიდროდ (მაჯაზე პულსის გაქრობამდე და სისხლდენის შეჩერებამდე) ამაგრებენ მხარზე.
მხრის ან წინამხრის ზედა ნაწილიდან სისხლდენის შემთხვევაში, რომელიც შეიძლება სასიკვდილო იყოს, დაშავებულს ორივე ხელს უწევენ ზურგს უკან, ახრევინებენ იდაყვის სახსარში და დოლბანდით (ან ლახტით) ამაგრებენ ერთმანეთზე. ამ შემთხვევაში არტერიაზე ზეწოლა ორივე მხრიდან ხორციელდება. ქვედა კიდურიდან სისხლდენის შესაჩერებლად დაშავებულს აწვენენ ზურგზე, მუხლქვეშ უდებენ ბამბა-დოლბანდის ლილვაკს, ბარძაყს მუცლისკენ აწევინებენ, წვივს ახრევინებენ  და ბარძაყზე ბანდით ან ლახტით ამაგრებენ. თეძოს არტერიიდან სისხლდენის შეჩერება ქვედა კიდურის მენჯ-ბარძაყის სახსარში მოხრით არის შესაძლებელი, მაგრამ წინასწარ საზარდულის არეში უნდა მოთავსდეს ლილვაკი. სისხლდენის შეწყვეტის შემდეგ ბარძაყს ლახტით ტანზე აფიქსირებენ.
სისხლდენის შეჩერება სახსარში ფორსირებული მოხრით ყოველთვის ვერ ხერხდება, ხოლო მოტეხილობისას ამ მეთოდის გამოყენება საერთოდ არ შეიძლება. ნებისმიერი სახის სისხლდენისას სხეულის დაზიანებულ ნაწილს შემაღლებულ ადგილას ათავსებენ და უზრუნველყოფენ მის უმოძრაობას (იმობილიზაციას).

პირველი დახმარება
ცხვირიდან
სისხლდენის დროს

-დაჯექით სწორად და გადაიხარეთ წინ. ვერტიკალური მდგომარეობის შენარჩუნებით აქვეითებთ სისხლის წნევას ცხვირის ღრუში, რაც ხელს უწყობს სისხლდენის შეჩერებას, ხოლო წინ გადახრა თავიდან აგაცილებთ სისხლის ყლაპვას, რამაც შესაძლოა კუჭის გაღიზიანება გამოიწვიოს.
-ნესტოებზე მიიჭირეთ ხელი. ცერი და საჩვენებელი თითებით ცხვირის ნესტოები 5-10 წუთის განმავლობაში მიაჭყლიტეთ ძგიდეს. ისუნთქეთ პირით.
-განმეორებითი სისხლდენის თავიდან ასაცილებლად ერიდეთ დაცემინებას და ცხვირის ღრუს ხელით გაღიზიანებას, ასევე – სისხლდენის შეწყვეტიდან რამდენიმე საათის განმავლობაში წინ დახრას. თავი გულის დონეზე მაღლა უნდა გქონდეთ.
-განმეორებითი სისხლდენის შემთხვევაში: ენერგიულად მოიხოცეთ ცხვირი, რათა ცხვირის ღრუ სისხლის კოლტებისგან გაათავისუფლოთ, შეისხით ორივე ნესტოში შეშუპების საწინააღმდეგო ნაზალური სპრეი და ცხვირზე ზემოთ აღწერილი მეთოდით მიიჭირეთ თითები.
დაუყოვნებლივ მიმართეთ ექიმს, თუ:
-ცხვირიდან სისხლდენა 20 წუთზე მეტია გრძელდება;
-ცხვირიდან სისხლდენა დაიწყო მაღალი წნევის ან თავის ტრავმის ფონზე.

pirveli daxmareba

garegani sisxldenebis

dros

eqimis mosvlamde an daSavebulis saavadmyofoSi wayvanamde sisxldenis SeCereba yvelas unda SeeZlos, radgan xSirad amazea damokidebuli adamianis sicocxle. zemoT ukve aRvniSneT, magram SegaxsenebT, rom ganasxvaveben garegani sisxldenis ramdenime nairsaxeobas: arteriuls, venurs, kapilarulsa da Sereuls. kapilaruli sisxldenis dros sisxli Wrilobis yvela nawilidan Tanabrad dis, venuri sisxldenisas duned moedineba (Rrma venebis dazianebis SemTxvevaSi SesaZloa sunTqvis ritmSi gamoityorcnebodes misi mopulsire nakadi), arteriuli sisxldenisas ki SadrevaniviT asxams (misi gamosrola gulis SekumSvas Tanxvdeba). arsebobs Sereuli sisxldenac, romelsac aqvs rogorc arteriuli, ise venuri sisxldenis niSnebi. venuri sisxli muqi Sindisferia, arteriuli – mkveTri wiTeli. garegani sisxldenis dros pirveli daxmareba TviT sisxldenis xasiaTzea damokidebuli. kidurebze arsebuli Wrilobidan mcire kapilaruli an venuri sisxldenis SemTxvevaSi sakmarisia mWidrod gadaxveva steriluri saxveviT (damwoli naxvevi) an Wrilobaze bambis an dolbandis tamponis magrad miWera da leikoplastiriT damagreba.

ar SeiZleba kiduris gadaxveva metismetad mWidrod – kanis galurjebamde. damwoli naxvevi arteriebidan susti sisxldenis SeCerebis saSualebasac iZleva. aseptikuri naxvevis dadebamde Wrilobis garSemo kani unda damuSavdes 2%-iani briliantis mwvaniT, 5%-iani iodis spirtxsnariT an wyalbadis zeJangiT. axali Wrilobis dasamuSaveblad gamoiyeneba antiseptikuri siTxe an polieTilenglikolis safuZvelze momzadebuli malamo (levosini). rodesac Wriloba zedapiruli da pataraa, daSavebuli zed malamos isvams da TviTonve ixvevs. es dauSvebelia, vinaidan kanis nebismieri xarisxis dazianebas SeiZleba mohyves daCirqeba da tetanusi. mikrotravma unda damuSavdes antiseptikuri xsnariT da inaxos eqimis mier. Zlieri arteriuli da Sereuli sisxldenis dros Sexveva sakmarisi ar aris. am SemTxvevaSi gamoyenebul unda iqnes sxva meTodebi:

l sisxlZarRvis Zvalze miWyleta;

l laxtis dadeba;

l saxsarSi kiduris maqsimalurad moxra.

sisxlZarRvis Zvalze

miWyleta

zemoT CamoTvlili meTodebidan yvelaze xelmisawvdomia TiTiT zewola arteriaze, sisxlmdinari Wrilobis zemoT. amisTvis aucilebelia im wertilebis codna, romlebze zewolac arterias Zvalze miaWylets. rogorc wesi, am wertilebze SeigrZnoba pulsacia. arteriis TiTiT an muStiT miWyletisas sisxldena myisve wydeba, magram Zalian Ronier adamiansac ki ar SeuZlia didxans zewola – 10-15 wuTis Semdeg xeli iRleba. amis gamo arteriis xeliT miWyletis Semdeg sisxldenis SeCerebis sxva meTodi unda moviSvelioT. saamisod umetesad laxts iyeneben.

laxtis dadeba

laxtis dadebis win saWiroa kiduris maRla aweva da odnav Serxeva sisxlisgan dasaclelad. kanis an nervis miWyletis Tavidan asacileblad laxtis SiSvel kanze dadeba ar SeiZleba – mis qveS pirsaxoci an raime naWeri unda amoidos. laxtis dadebis Semdeg sisxldena, wesiT, unda Sewydes. Tu is gagrZelda, laxti unda moixsnas da xelaxla daedos odnav ufro maRla. Tu daSavebuls saavadmyofoSi ver gahyvebiT, laxtze unda mimagrdes werili, romelzec miTiTebuli iqneba laxtis dadebis dro da pirveli daxmarebis aRmomCenis gvari da telefoni.

samedicino laxtis uqonlobisas SeiZleba mis nacvlad rezinis milis, halstuxis, qamris, Sarfis, bintis gamoyeneba, magram aramc da aramc – bawris an mavTulisa. improvizebuli laxtis kidurze moWerisa da gakvanZvis Semdeg masSi Cxiri unda gavuyaroT da misi saSualebiT gadavgrixoT sisxldenis SeCerebamde, Semdeg ki Cxiri sxva bintiT davafiqsiroT. laxtis dadeba SeiZleba mxarze, winamxarze, mtevanze, barZayze, wvivsa da terfze. zewola sakmarisi unda iyos sisxldenis SesaCereblad, magram kidurs sisxlis miwodebas ar uwyvetdes.

zereled dadebuli laxti gacilebiT saSiSia, vinaidan abrkolebs mxolod venebidan gulisken sisxlis ukudenas, arteriuli sisxli ki ufro Zlierad iRvreba Wrilobidan. laxtis sworad dadebis Semdeg periferiaze pulsi qreba da sisxlis dena wydeba. laxtis dadeba kidurze SeiZleba mxolod 1,5-2 saaTiT, zamTarSi ki misi 1 saaTze metxans datovebac saSiSia. periodulad, 30 wuTSi erTxel, laxti ramdenime wuTiT unda movuSvaT. am dros, sisxldena rom ar ganaxldes, Wrilobas xeliT unda davawveT, laxtis gadaWeris adgili ki msubuqad davziloT da Semdeg kvlav laxti davadoT.

laxtis nakli is aris, rom iwvevs Zlier tkivils, yvela rbil qsovilze, maT Soris – nervul Reroze zewolas, zogjer – parezsa da damblas, arRvevs sisxlis mimoqcevas, iwvevs qsovilis anoqsias (uJangbadobas), riTac xelsayrel pirobebs qmnis anaerobuli infeqciis ganviTarebisa da regeneraciis SeferxebisTvis. amitom laxtis dadeba unda moxdes mxolod ukidures SemTxvevaSi, Zlieri arteriuli sisxldenisas. laxtis dadeba ukunaCvenebia kiduris mwvave qirurgiuli infeqciisa da mwvave Tromboflebitis dros.

kiduris saxsarSi moxra

kiduris sisxlZarRvebidan sisxldenis SeCereba SesaZlebelia misi forsirebuli moxriT. am meTods yvelaze xSirad xelis sisxlZarRvebidan sisxldenisas iyeneben. kiduri maqsimalurad unda moixaros Wrilobis zemoT mdebare saxsarSi da am mdgomareobaSi dafiqsirdes. winamxarsa da mtevanze arsebuli Wrilobebidan sisxldenis SesaCereblad idayvis saxsris momxrel zedapirze afenen bambisa da dolbandisgan momzadebul lilvaks, Semdeg xels maqsimalurad axrevineben idayvis saxsarSi, bolos ki bintis an laxtis saSualebiT winamxars mWidrod (majaze pulsis gaqrobamde da sisxldenis SeCerebamde) amagreben mxarze.

mxris an winamxris zeda nawilidan sisxldenis SemTxvevaSi, romelic SeiZleba sasikvdilo iyos, daSavebuls orive xels uweven zurgs ukan, axrevineben idayvis saxsarSi da dolbandiT (an laxtiT) amagreben erTmaneTze. am SemTxvevaSi arteriaze zewola orive mxridan xorcieldeba. qveda kiduridan sisxldenis SesaCereblad daSavebuls awvenen zurgze, muxlqveS udeben bamba-dolbandis lilvaks, barZays muclisken awevineben, wvivs axrevineben da barZayze bandiT an laxtiT amagreben. TeZos arteriidan sisxldenis SeCereba qveda kiduris menj-barZayis saxsarSi moxriT aris SesaZlebeli, magram winaswar sazardulis areSi unda moTavsdes lilvaki. sisxldenis Sewyvetis Semdeg barZays laxtiT tanze afiqsireben.

sisxldenis SeCereba saxsarSi forsirebuli moxriT yovelTvis ver xerxdeba, xolo motexilobisas am meTodis gamoyeneba saerTod ar SeiZleba. nebismieri saxis sisxldenisas sxeulis dazianebul nawils SemaRlebul adgilas aTavseben da uzrunvelyofen mis umoZraobas (imobilizacias).

pirveli daxmareba

cxviridan

sisxldenis dros

l dajeqiT sworad da gadaixareT win. vertikaluri mdgomareobis SenarCunebiT aqveiTebT sisxlis wnevas cxviris RruSi, rac xels uwyobs sisxldenis SeCerebas, xolo win gadaxra Tavidan agacilebT sisxlis ylapvas, ramac SesaZloa kuWis gaRizianeba gamoiwvios.

l nestoebze miiWireT xeli. ceri da saCvenebeli TiTebiT cxviris nestoebi 5-10 wuTis ganmavlobaSi miaWyliteT Zgides. isunTqeT piriT.

l ganmeorebiTi sisxldenis Tavidan asacileblad erideT daceminebas da cxviris Rrus xeliT gaRizianebas, aseve – sisxldenis Sewyvetidan ramdenime saaTis ganmavlobaSi win daxras. Tavi gulis doneze maRla unda gqondeT.

l ganmeorebiTi sisxldenis SemTxvevaSi: energiulad moixoceT cxviri, raTa cxviris Rru sisxlis koltebisgan gaaTavisufloT, SeisxiT orive nestoSi SeSupebis sawinaaRmdego nazaluri sprei da cxvirze zemoT aRwerili meTodiT miiWireT TiTebi.

dauyovnebliv mimarTeT eqims, Tu:

l cxviridan sisxldena 20 wuTze metia grZeldeba;

l cxviridan sisxldena daiwyo maRali wnevis an Tavis travmis fonze.

Facebook კომენტარები