სტენოკარდია გულის კუნთის ხანმოკლე, შექცევადი იშემიით გამოწვეული სინდრომია, რომელიც გამოიხატება ტკივილით ან დისკომფორტით გულმკერდის არეში, მკერდის ძვლის უკან, ირადიაციით ქვედა ყბაში, მხარში, ზურგში, ეპიგასტრიუმში ან ხელში.
სტენოკარდიული შეტევის დროს ადგილი აქვს კორონაროსპაზმს. შევიწროებულ სისხლძარღვში სისხლი მცირე რაოდენობით გაედინება. გულის კუნთის იმ ნაწილს, რომელსაც ეს კორონარი კვებავს, აკლდება ჟანგბადი. ვითარდება შეუსაბამობა გულის მუშაობასა და ამ სამუშაოს შესასრულებლად საჭირო სისხლით მომარაგებას შორის. სწორედ ეს არის გულის კუნთის მწვავე იშემია. სტენოკარდია კი ერთგვარი სიგნალია, რომელსაც გული გასაჭირის დროს გზავნის.
მიზეზები
სტენოკარდიასა და მიოკარდიუმის ინფარქტს მრავალი მიზეზი აქვს, თუმცა ზოგიერთი ხელშემწყობი ფაქტორის თავიდან აცილება სავსებით შესაძლებელია და საგრძნობლად ამცირებს მიოკარდიუმის ინფარქტის განვითარების რისკს. ასეთი ფაქტორებია მოწევა, სმა, ჭარბი წონა. რისკის ზოგიერთი ფაქტორის, მაგალითად, არტერიული ჰიპერტენზიის, ათეროსკლეროზის აღმოსაფხვრელად კი მეტი ძალისხმევა და ხშირად მედიკამენტური ჩარევაც კია საჭირო. ერთი რისკფაქტორის არსებობა 2-3-ჯერ ზრდის ინფარქტის განვითარების რისკს, ხოლო 2-3 რისკფაქტორის თანხვედრის შემთხვევაში ალბათობა ათჯერ იზრდება.
სტენოკარდიისა და ინფარქტის რისკჯგუფები
ინფარქტის რისკჯგუფს შეადგენენ ის ადამიანები, რომლებიც:
-ბოროტად იყენებენ ალკოჰოლს;
-ბევრს ეწევიან;
-ეტანებიან ქოლესტერინით მდიდარ საკვებს;
-ნაკლებმოძრავ ცხოვრებას ეწევიან.
უკანასკნელ ხანს საკმაოდ იმატა სტრესული ფაქტორებით გამოწვეულმა მიოკარდიუმის ინფარქტმა. იგი უმთავრესად ინტელექტუალური სამუშაოთი დატვირთულ ადამიანებს ემტერება.
სტენოკარდიისა და ინფარქტის რისკფაქტორები
ცნობილია 9 ძირითადი რისკფაქტორი:
1. ჰიპოდინამია; 2. თამბაქოს წევა; 3. ჭარბი წონა; 4. ჰიპერქოლესტერინემია; 5. კვების დარღვევა; 6. სტრესი; 7. მემკვიდრეობა; 8. შრომისა და დასვენების პირობები; 9. ასაკი.
ფაქტორებს შორის ყველაზე დიდი წილი – 35,7% – თამბაქოს წევას ეკუთვნის. 32,5%-ით მეორე ადგილს იკავებს ფსიქოსოციალური ფაქტორები (სამსახურთან დაკავშირებული სტრესი, ფინანსური სირთულეები, დეპრესია). დანარჩენი 31,8% სხვა ფაქტორების: ჭარბი წონის, ასაკის, შრომისა და დასვენების პირობების, მემკვიდრეობისა და ჰიპოდინამიის წილად მოდის.
სტენოკარდიის კლასიფიკაცია
კლინიკური გამოხატულების მიხედვით განასხვავებენ სტენოკარდიის ორ ფორმას:
-დაძაბვის სტენოკარდიას – ის მხოლოდ ფიზიკური დატვირთვის (აღმართზე ან კიბეზე ასვლა, სქესობრივი კავშირი), ემოციური სტრესის, ჭარბი საკვების მიღების დროს აღმოცენდება. ამ ტიპისაა არტერიული ჰიპერტენზიისა და პაროქსიზმული ტაქიკარდიის დროს განვითარებული სტენოკარდიული შეტევებიც. დაძაბვის დროს იზრდება ჟანგბადზე მიოკარდიუმის მოთხოვნა, რომელიც აღემატება ათეროსკლეროზით დაზიანებული გვირგვინოვანი არტერიის გაფართოების უნარს. სწორედ ამის შედეგად ვითარდება შეტევა.
-მოსვენების სტენოკარდიას, რომელმაც მოსვენების დროსაც შეიძლება იჩინოს თავი, რადგან ჩამოყალიბებულია გვირგვინოვანი არტერიების მნიშვნელოვანი სტენოზი (შევიწროება) და, შესაბამისად, გვირგვინოვანი სისხლის მიმოქცევის გამოხატული უკმარისობა.
მიმდინარეობის სტაბილურობის მიხედვით სტენოკარდიული შეტევა ან სტაბილურია, ან არასტაბილური.
-სტაბილური სტენოკარდიისთვის დამახასიათებელი შეტევები ფიზიკური დატვირთვისას აღმოცენდება. ამ შეტევების სიხშირე კარგა ხანს არ იცვლება და ნელი პროგრესირებით გამოირჩევა.
-არასტაბილური სტენოკარდიის დროსაც შეტევები ხშირი და საკმაოდ ხანგრძლივია. არასტაბილური სტენოკარდია სტაბილურზე საშიშია. სწორედ ის გახლავთ ინფარქტის წინა საფეხური.
არსებობს სტენოკარდიის განსაკუთრებული ტიპი, რომელიც 1959 წელს აღწერა მ. პრინცმეტალმა, რის გამოც იგი პრინცმეტალის სტენოკარდიად მოიხსენიება. ამ ფორმის დროს შეტევები განსაკუთრებული ინტენსივობისაა და ვითარდება მოსვენებისას, გვიან ღამით ან გამთენიის ხანს. ნიტროგლიცერინი შეტევას ყოველთვის არ ხსნის. ამ შემთხვევაში ტკივილის მოსახსნელად ნარკოტიკულ საშუალებებს იყენებენ. პრინცმეტალის სტენოკარდიას ახასიათებს სისუსტე, თავბრუხვევა, ზოგჯერ ქოშინი. მოსალოდნელია სახის სისხლძარღვების სპაზმი და სიფითრე, გაძლიერებული ოფლიანობა, შარდვისა და დეფეკაციის სურვილი, გულისრევა, ნერწყვის დენა, შეტევის ბოლოს – ხშირი შარდვა წყალწყალა შარდით. მაღალია მიოკარდიუმის ინფარქტისა და უეცარი სიკვდილის რისკი.
სტაბილური სტენოკარდიის კლასიფიკაცია
სტაბილური სტენოკარდიის დროს ავადმყოფი უჩივის დისკომფორტის შეგრძნებას ან ტკივილს გულმკერდში ან ხელში. ტკივილი უკავშირდება მოძრაობას ან ემოციურ სტრესს. მოსვენებისას და/ან ენის ქვეშ ნიტროგლიცერინის მიღებისას გაივლის 5-15 წუთში.
სტენოკარდიის სტაბილური მიმდინარეობისას აუცილებელია, განისაზღვროს ავადმყოფის გამძლეობის ხარისხი ფიზიკური დატვირთვის მიმართ. ამის გათვალისწინებით გამოყოფენ მის ოთხ ფუნქციურ კლასს:
კლასი I – ჩვეული ფიზიკური აქტივობა (სიარული, კიბეზე ასვლა) არ იწვევს სტენოკარდიას. ტკივილი თავს იჩენს ძლიერი, ხანგრძლივი ფიზიკური დატვირთვის დროს.
კლასი II – ჩვეული ფიზიკური აქტივობის მცირედი შეზღუდვა. ტკივილი თავს იჩენს სიარულისას, კიბეზე ან მთაზე ასვლისას (წესისამებრ, ვაკე ადგილას ორზე მეტი კვარტალის გავლისას, ერთზე მეტი კიბის ჩვეული ნაბიჯით ავლისას), ჭამის შემდეგ, სიცივეში ან ქარში, ძლიერი ემოციური დატვირთვისას.
კლასი III – ჩვეული ფიზიკური აქტივობა საგრძნობლადაა შეზღუდული. ტკივილი თავს იჩენს ვაკე ადგილას ერთი ან ორი კვარტალის გავლისას ან ერთი კიბის ნორმალური ნაბიჯით ავლისას.
კლასი IV – უმნიშვნელო ფიზიკური დატვირთვაც კი (მაგალითად, 100 მეტრის გავლა ნელი ნაბიჯით) იწვევს დისკომფორტს. ტკივილის აღმოცენება მოსალოდნელია მოსვენების დროსაც.
არასტაბილურია სტენოკარდია, თუ ახასიათებს ჩამოთვლილთაგან ერთ-ერთი ნიშანი:
1) აღმოცენდება მოსვენებისას (ან მცირე ფიზიკური დატვირთვისას), გრძელდება 20 წუთს და მეტხანს (თუ არ მოიხსნა ენის ქვეშ ნიტროგლიცერინის დადებით);
2) ძლიერია და ახალაღმოცენებული (მაგ., ერთ თვეზე ნაკლები ხნის); ეკუთვნის მინიმუმ III ფუნქციურ კლასს;
3) აქვს მზარდი ხასიათი (ყოველი მომდევნო შეტევა წინაზე ძლიერი და ხანგრძლივია, ინტერვალი – უფრო და უფრო მცირე). თუ ტკივილის შეგრძნება გახანგრძლივდა და მოჰყვა ფერმენტების მატება (ტროპონინი თ ორ I), შესაძლოა დაისვას მიოკარდიუმის ინფარქტის დიაგნოზი.
სტენოკარდიის ნიშნები
სტენოკარდიის კლასიკური სიმპტომია ძლიერი ტკივილი, რომელიც ასე შეიძლება დავახასიათოთ:
ა) ხასიათი: პაციენტთა უმეტესობა ტკივილს აღწერს როგორც ხანმოკლე დისკომფორტს გულმკერდის არეში ან მოჭერის, წვის, სიმძიმის, მოხრჩობის,სიცივის (ზოგჯერ – სიცხის) შეგრძნებას. სტენოკარდიის ხასიათი არ იცვლება სუნთქვისას, პოზის შეცვლისას. ზოგიერთ პაციენტს გულმკერდის არეში ტკივილისა და დისკომფორტის ნაცვლად აღენიშნება სტენოკარდიის ეკვივალენტი – სუნთქვის გაძნელება, ძლიერი დაღლა, სისუსტე, თავბრუხვევა, გულისრევა, ოფლიანობა, გონების დაბინდვა ან სინკოპე;
ბ) ლოკალიზაცია: გულმკერდის არეში, რეტროსტერნალურად, ირადიაციით ქვედა ყბაში, მხარში, ხელში, ეპიგასტრიუმში, ზურგში;
გ) ხანგრძლივობა: იშემიასთან ასოცირებული სიმპტომები ხშირად 3-5 წუთი გრძელდება. თუ იშემიური ტკივილი 30 წუთზე მეტხანს გაგრძელდა, ინფარქტით სრულდება. თუ ტკივილმა წუთზე ნაკლებ ხანს გასტანა, სავარაუდოდ, ის არ არის კარდიული გენეზისა, მეტადრე – თუ სხვა სიმპტომებთან არ არის ასოცირებული;
დ) პროვოცირებას უწევს: ფიზიკური ან ემოციური დაძაბვა, სიცივე, დიდი რაოდენობით საკვების მიღება, სიგარეტის მოწევა;
ე) ამსუბუქებს: ფიზიკური დატვირთვის შეწყვეტა (5-15 წუთში) და/ან ნიტროგლიცერინის მიღება სუბლინგვურად (ენის ქვეშ) (ტკივილი უნდა დაცხრეს მიღებიდან 30 წამში-5 წუთში).
ტკივილის დიფერენცირება
გულის არეში ხშირად განმეორებადი, გახანგრძლივებული ტკივილი შეიძლება გამოწვეული იყოს როგორც უშუალოდ გულის დაავადებებით, ისე გულმკერდის ღრუს სხვა ორგანოების (პლევრა, დიაფრაგმა, შუასაყარი), ნეკნთაშუა ნერვებისა და კუნთების, კისრის მალების, კუჭისა და მუცლის ღრუს ორგანოების დაზიანებითაც. ამრიგად, გულმკერდის არეში ტკივილის აღმოცენების მიზეზები შეიძლება ორ დიდ კატეგორიად – გულისმიერ და არაგულისმიერ მიზეზებად – დაიყოს.
როგორ მოვახერხოთ გულის არეში აღმოცენებული ტკივილის დიფერენცირება?
გულის არეში აღმოცენებული ტკივილის მიზეზის სადიფერენციაციოდ დიდი მნიშვნელობა აქვს თავად ტკივილის სტრუქტურას.
1. პლევრიტი: სტენოკარდიის მსგავსად, მშრალი პლევრიტის დროსაც ტკივილი უმეტესად გულმკერდის ნახევარს მოიცავს, კავშირი აქვს სუნთქვასთან, ხველასთან, ძლიერდება პოზის შეცვლისას. მოძრაობა მკვეთრად შეზღუდულია, ავადმყოფი მეტწილად წევს დაავადებული ფილტვის მხარეს. ტკივილს უმეტესად თან სდევს ტემპერატურის მატება და საერთო სისუსტე. საბოლოო დიაგნოზი ისმება გულმკერდის რენტგენოლოგიური გამოკვლევის საფუძველზე.
2. ფილტვები: ტკივილი გულმკერდის არეში შესაძლოა გამოწვეული იყოს ფილტვის დაავადებითაც. ტკივილის სინდრომი განსაკუთრებით გამოხატულია პნევმოთორაქსისა და მშრალი პლევრიტის დროს. პნევმოთორაქსის შემთხვევაში პლევრის ღრუში ჰაერი ხვდება გაგლეჯილი პლევრის ფურცლიდან. ახასიათებს ტკივილი ცალ მხარეს და სუნთქვის შეზღუდვა, თან სდევს ძლიერი ქოშინი, სულხუთვა, პულსის აჩქარება. დიაგნოზი ისმება რენტგენოლოგიური გამოკვლევის საფუძველზე.
3. ექსტრასისტოლა: დამახასიათებელია გარდამავალი ტკივილი გულის მწვერვალის არეში.
4. აორტის განშრევება: ძლიერი ტკივილი ლოკალიზაციის ცვალებადობით. ტკივილი ტალღისებურია – პერიოდულად იკლებს ან იმატებს. ვრცელდება ზურგის, წელის, ბარძაყის შიდა ზედაპირზე და საზარდულის მიდამოში.
5. გულის კუნთისა და პერანგის ანთება (მიოკარდიტი, კარდიომიოპათია და პერიკარდიტი): ახასიათებს ტკივილის ინტენსივობის ცვლილება სუნთქვისა და პოზის შეცვლისას, ტკივილი ტალღისებურია, მუდმივი და თანხვდება სხვა სიმპტომებს – მაღალ ტემპერატურას, ძლიერ საერთო სისუსტეს.
6. მიტრალური პროლაფსი: ტკივილი უმეტესად ფიზიკური დატვირთვისას იჩენს თავს და დიაგნოსტირდება მხოლოდ ექოკარდიოსკოპიის საშუალებით.
7. გულ-სისხლძარღვთა სისტემის ფუნქციური დაავადებები: ფუნქციური ტკივილის მიზეზებიდან აღსანიშნავია ნეიროციკულატორული დისტონია, კლიმაქტერიული კარდიოპათია. სტენოკარდიისგან განსხვავებით, როდესაც შეტევებს შორის ტკივილი მთლიანად ქრება, ნეიროცირკულატორული დისტონიის დროს იგი ტალღისებურად იკლებს და იმატებს, გრძელდება რამდენიმე საათს, მთელ დღე-ღამესაც კი. არ უკავშირდება დატვირთვას. ეკგ ცვლილებებს არ აჩვენებს. დიფერენციული დიაგნოსტიკისთვის ნიტროგლიცერინი არ გამოდგება, რადგან ის ნეიროცირკულარტორული დისტონიის დროსაც ამცირებს ტკივილს. კლიმაქტერიული კარდიოპათიით უმთავრესად ავადდებიან ქალები საკვერცხის ჰორმონების ფუნქციის გაქრობის პერიოდში. ამ დროს ტკივილს არ აქვს კავშირი ფიზიკურ დატვირთვასთან, მაგრამ უკავშირდება ემოციურს. თან ახლავს წნევის მატება, სიმხურვალის შეგრძნება გულმკერდის ზედა ნახევარში.
8. ალკოჰოლდამოკიდებულება (წესისამებრ, პაციენტია ახალგაზრდა მამაკაცი ანამნეზში ალკოჰოლის ხშირი მოხმარებით);
9. ძვალხრტილოვანი სისტემა: ტკივილი ძლიერდება პალპაციისა და მოძრაობის დროს. ხერხემლის კისრის მალების ოსტეოქონდროზით გამოწვეული ტკივილი უმთავრესად საშუალო და მოხუცებულ ასაკში გვხვდება. ძლიერდება თავის მოძრაობის, საწოლში მდგომარეობის შეცვლის დროს, თან სდევს დაბუჟების შეგრძნება მკლავსა და მტევანში.
10. კუნთები და ჰერპესი: ნეკნთაშუა ნერვებისა და კუნთების დაზიანების დროს ტკივილი ხერხემლის სვეტიდან გულმკერდის წინა მიმართულებით ვრცელდება. ჰერპესზოსტერით გამოწვეული ტკივილის ამოცნობას აადვილებს გამონაყარი. გამონაყარის გაჩენის წინ შეინიშნება ლოკალური პარესთეზიები. ეკგ ცვლილებების გარეშეა.
11. მასტოპათია: ტკივილი ირადირაციას განიცდის მკლავში ან ბეჭში. სხვა დაავადებების გამორიცხვის შემდეგ საჭიროა ექოსკოპიით, მამოგრაფიით და მამოლოგთან კონსულტაციით ზუსტი დიაგნოზის დასმა. მასტოპათიის დროს ტკივილი არ უკავშირდება ფიზიკურ და ემოციურ დატვირთვას.
12. კუჭისა და თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლული: დიაგნოზის დიფერენცირებას აადვილებს ტკივილის დამოკიდებულება კვებაზე, კვების დროზე, პერიოდულობა, სეზონურობა. ნიტროგლიცერინი ტკივილს არ ხსნის.
13. რეფლუქსეზოფაგიტი, ეზოფაგოსპაზმი: დამახასიათებელია ტკივილი მკერდის ძვლის უკან, ირადიაციით ზურგისა და ზედა კიდურებისკენ. ის ძალიან ჰგავს სტენოკარდიულ ტკივილს და ძლიერდება საკვების მიღებისას და წოლისას. ეზოფაგიტის დროს ტკივილის დამახასიათებელი თავისებურებაა მისი კავშირი საკვების მიღებასთან და დისფაგიის არსებობა. ეკგ-ზე დინამიკა არ შეინიშნება.
14. საყლაპავის დივერტიკული: მისი ანთებითი პროცესი ვლინდება მკერდის ძვლის უკან აღმოცენებული პერიოდული ტკივილით, ანდა ტკივილით ეპიგასტრიუმის არესა და ზურგში. თან ახლავს დისფაგია, ამობოყინება, სუბფებრილიტეტი,
15. საყლაპავის წყლული: ტკივილი მკერდის ძვლის უკან, როგორც წესი, აღმოცენდება ჭამის დროს. საყლაპავის წყლულს ახასიათებს, აგრეთვე, დისფაგია – ყლაპვის გაძნელების შეგრძნება; გულძმარვა, განპირობებული გასტროეზოფაგური რეფლუქსით, და ღებინება, ზოგჯერ – სისხლიანი მინარევებით.
16. ქრონიკული ქოლეცისტიტი. ქრონიკული ქოლეცისტიტით დაავადებულებს ხშირად უვლინდებათ ქოლეცისტოკარდიული სინდრომი, რომლისთვისაც დამახასიათებელია ტკივილი გულის არეში. იგი ხშირად ყრუა, თავს იჩენს ალკოჰოლის მიღების შემდეგ. ზოგჯერ ტკივილი მუდმივია, თან ახლავს გაძლიერებული გულისცემა, I ხარისხის გარდამავალი ატრიოვენტრიკულური ბლოკადა. ეკგ-ზე შეინიშნება მიოკარდიუმის დიფუზური ცვლილებები.
არასტაბილური სტენოკარდიის მიმდინარეობა
ერთბაშად თავს იჩენს გულის ძლიერი ტკივილი, რომელიც ზოგჯერ თავისთავად გაივლის, მაგრამ ცოტა ხნის შემდეგ მეორდება, ზოგჯერ კი ნიტროგლიცერინიც არ აყუჩებს. ტკივილს თან სდევს ცივი ოფლი, რაც არასტაბილური სტენოკარდიული შეტევის ერთ-ერთი ნიშანია. ავადმყოფს ეუფლება ძლიერი სისუსტე, სიკვდილის შიში, კარდიოგრამაზე ინფარქტისთვის დამახასიათებელი ცვლილებები შეინიშნება, მაგრამ ინფარქტი ჯერ ჩამოყალიბებული არ არის.
რა ხდება ამ დროს:
გულის მკვებავი სისხლძარღვები ნორმაში ელასტიკურია (ჯანსაღი, ელასტიკური კორონარები გარეგნულად გაწმენდილ თოფის ლულას ჰგავს, მასავით პრიალებს). ფიზიკური დატვირთვის ან მღელვარების დროს წნევა იმატებს, გული სწრაფად იწყებს მუშაობას და უფრო მეტ ჟანგბადს, ე.ი. მეტ სისხლს მოითხოვს. ამ დროს ჯანმრთელი გვირგვინოვანი სისხლძარღვები ავტომატურად ფართოვდება და გულს მეტი სისხლი მიეწოდება. მაშინ კი, როცა კორონარებზე ქოლესტერინის ნადები ჩნდება, ისინი თანდათან კარგავენ ელასტიკურობას და როცა ემოციური თუ ფიზიკური დატვირთვის დროს გული სისხლმომარაგების გაზრდას მოითხოვს, ვეღარ ფართოვდებიან. ამას, ბუნებრივია, გულის კუნთში ჟანგბადის უკმარისობა მოჰყვება, რასაც ადამიანი ტკივილად აღიქვამს. თუ ამასთან ერთად სისხლის შედედების უნარიც მომატებულია, ისედაც შევიწროებულ სისხლძარღვში შესაძლოა თრომბიც მოხვდეს. ეს წითელი ბურთულაკები ერთმანეთს ეწებებიან, სისხლძარღვის სანათურს ახშობენ და მწვავე ინფარქტიც ვითარდება. თუ ავადმყოფი ტკივილის აღმოცენებიდან პირველივე საათებში მოხვდა სპეციალიზებულ კარდიოლოგიურ კლინიკაში, პროცესი შეიძლება შეჩერდეს. ამ დროს ვენაში ტკივილგამაყუჩებელთან ერთად აუცილებლად უნდა შეიყვანონ ნივთიერება, რომელიც ჯერ კიდევ უგარსო, რბილ, ფაფისებრ თრომბებს დაშლის და სისხლძარღვის გამტარობას აღადგენს (ასეთ დროს ამბობენ, რომ ინფარქტი უკუგანვითარდა). ასეთი ნივთიერებაა სტრეპტოკინაზა.
არასტაბილური სტენოკარდიის ანუ მწვავე კორონარული სინდრომის, იმავე ინფარქტისწინარე მდგომარეობის დროს მთავარი ამოცანაა, თავიდან ავიცილოთ ინფარქტი ანუ გულის კუნთის გარკვეული ნაწილის სიკვდილი.
სტენოკარდია ტკივილის გარეშე
სტენოკარდიული შეტევა ზოგჯერ ტკივილის გარეშე მიმდინარეობს. მაგალითად, ასე:
-უეცრად ვითარდება ძლიერი საერთო სისუსტე (სხვათა შორის, ეს შეიძლება ინფარქტზეც მიუთითებდეს);
-კუჭის არეში ტკივილი და დისკომფორტი იჩენს თავს;
-იწყება ქოშინი;
-სრულიად უმიზეზოდ იწყება შემაწუხებელი ხველა, რომელსაც ვერავითარი საშუალება ვერ ხსნის.
სტენოკარდიისა და ინფარქტის უტკივილო ფორმა უმეტესად შაქრიანი დიაბეტით დაავადებულებს უვითარდებათ, ამიტომ ისინი ყურადღებით უნდა იყვნენ და უეცარი დისკომფორტიც კი განგაშის სიგნალად მიიჩნიონ.
დიაგნოსტირება
სტენოკარდიის დიაგნოსტიკისთვის მიმართავენ:
ავადმყოფის გამოკითხვას, რის საფუძველზეც ხდება შეტევის ხასიათის და ხანგრძლივობის დაზუსტება, დგინდება შეტევის კავშირი ფიზიკურ დატვირთვასთან და ნიტროგლიცერინის ზეგავლენა შეტევების მოხსნაზე.
ელექტროკარდიოგრაფიულ გამოკვლევას. არის შემთხვევა, როცა სტენოკარდიის დროს ელექტროკარდიოგრამაზე არავითარი ცვლილება არ შეინიშნება – ცვლილებები მხოლოდ 72 საათის შემდეგ ხდება შესამჩნევი, ამიტომ ექიმი მხოლოდ კარდიოგრამას არ უნდა ენდოს, მან უნდა გაითვალისწინოს ავადმყოფის ჩივილები და ისე შეაფასოს მდგომარეობა.
სტენოკარდიის გამოსავლენად არსებობს დატვირთვის ტესტებიც. ამ დროს ავადმყოფს სარბენ ბილიკზე ჯერ ნელა სიარულს, შემდეგ სირბილს სთხოვენ, პარალელურად კი ელექტროკარდიოგრამას იღებენ და ამგვარად ადგენენ გულის იშემიური დაავადების არსებობა-არარსებობას, მაგრამ დაუშვებელია, დატვირთვის ტესტი ჩაუტარდეს ადამიანს, რომელსაც მწვავე კორონარული უკმარისობა აქვს. ეს ინფარქტის განვითარების საწინდარი იქნება.
დატვირთვის ტესტების ჩატარებას აქვს აბსოლუტური და შედარებითი უკუჩვენებები.
აბსოლუტური უკუჩვენებაა:
-გამოხატული ცვლილებები ეკგ-ზე (უკანასკნელი 3-5 დღის განმავლობაში), რომელიც ექიმს აფიქრებინებს მიოკარდიუმის ინფარქტის ან გულის მწვავე პათოლოგიის არსებობას;
-არასტაბილური სტენოკარდია;
-არაკონტროლირებული პარკუჭოვანი ტაქიკარდია;
-არაკონტროლირებული წინაგულოვანი ტაქიკარდია, რომელიც გულის ფუნქციის დარღვევას იწვევს;
-მესამე ხარისხის AV ბლოკადა პეისმეკერის გარეშე;
-შეგუბებითი გულის მწვავე უკმარისობა;
-მძიმე აორტული სტენოზი;
-საეჭვო ან დიაგნოსტირებული განმაშრევებელი ანევრიზმა;
-აქტიური ან საეჭვო მიოკარდიტი, პერიკარდიტი ან ენდოკარდიტი;
-ქვედა კიდურების თრომბოზი ან ინტრაკარდიული თრომბი;
-ბოლო პერიოდში სისტემური ან პულმონური თრომბის არსებობა;
-მწვავე ინფექცია;
-მწვავე არაკარდიული ინფექციები, რომლებმაც შეიძლება შეცვალონ დატვირთვის მაჩვენებლები ან გააძლიერონ დატვირთვა.
შედარებითი უკუჩვენებებია:
-მოსვენებისას დიასტოლური არტერიული წნევა >115 მმHგ, ან მოსვენებისას სისტოლური არტერიული წნევა > 200მმHგ;
-ელექტროლიტური დარღვევები (ჰიპოკალიემია, ჰიპომაგნიემია);
-მუდმივი სიხშირის პეისმეკერი;
-ხშირი ან კომპლექსური ჯგუფური პარკუჭოვანი ექსტრასისტოლია;
-პარკუჭოვანი ანევრიზმა;
-არაკონტროლირებული მეტაბოლური დაავადებები (დიაბეტი, თირეოტოქსიკოზი ან მიქსედემა);
-ქრონიკული ინფექციური დაავადებები (მონონუკლეოზი, ჰეპატიტი, შიდსი);
-ნერვკუნთოვანი, ძვალკუნთოვანი ან რევმატოიდული დაავადებები, რომლებსაც ამწვავებს ფიზიკური დატვირთვა;
-გვიანდელ ვადაზე მყოფი ან გართულებული ორსულობა;
-მარცხენა ძირითადი კორონარული არტერიის სტენოზი ან მისი ეკვივალენტი;
-ჰიპერტროფიული კარდიომიოპათია;
-მენტალური დარღვევები, რაც ართულებს პაციენტთან ურთიერთობის დამყარებას.
სისხლის ანალიზს – სისხლის საერთო ანალიზს, კოაგულოგრამას, სისხლში გლუკოზის დონის განსაზღვრას, ლიპიდური სპექტრის განსაზღვრას, სისხლში მიოკარდიუმის ენზიმების განსაზღვრას და სხვ.
სისხლში მიოკარდიუმის ენზიმების დონეს დიდი მნიშვნელობა აქვს როგორც დიაგნოზის დასასმელად, ასევე პროგნოზის შესაფასებლადაც. გამოიყენება შემდეგი მარკერები: ტროპონინები, კრეატინკინაზის ფრაქცია, მიოგლობინი.
კორონაროგრაფიას, რომელიც კონტრასტული გამოკვლევაა და ტარდება შერჩევითად გულის მკვებავ არტერიებზე;
ექოკარდიოგრაფიას – ინფორმაციულია, მაგრამ ვერ ცვლის დატვირთვის ტესტს. თუმცა ექოსკოპიით შესაძლებელია მწვავე კორონარული უკმარისობის აღმოჩენა, ამ დროს კი, როგორც ითქვა, დატვირთვის ტესტი უკუნაჩვენებია.
ექიმის მოსვლამდე
აუცილებელია, ტკივილი რაც შეიძლება მალე მოიხსნას. წინააღმდეგ შემთხვევაში ინფარქტი ჩამოყალიბდება. ამიტომ, უპირველეს ყოვლისა, უნდა ვეცადოთ ტკივილის მოხსნას. ამისთვის ავადმყოფს ენის ქვეშ უნდა ამოვუდოთ ნიტროგლიცერინის აბი. თუ სამი წუთის შემდეგ ტკივილმა არ გაიარა – კიდევ ერთი. პარალელურად სასწრაფო დახმარების ბრიგადა გამოვიძახოთ. კარგია, თუ მოხერხდა ანალგინის ან სხვა ტკივილგამაყუჩებლის გაკეთება. ტკივილის მოხსნის ასეთი მეთოდიც არსებობს: ავადმყოფმა ძალიან ცხელ წყალში რამდენიმეჯერ სწრაფად უნდა ჩაყოს და ამოიღოს ორივე ხელი. კარგია თბილი საფენების დადება მკერდზე, ორივე მხარეს.
მკურნალობა
სტაბილური სტენოკარდიის მკურნალობა
სტაბილური სტენოკარდიის მკურნალობა მიზნად ისახავს სტენოკარდიული სიმპტომების შემსუბუქებას, მიოკარდიუმის ინფარქტისა და სიკვდილის პრევენციას, საბოლოოდ კი ცხოვრების ხარისხის ამაღლებას.
სტაბილური სტენოკარდიის მკურნალობის საწყის ეტაპზე ინიშნება:
1. ასპირინი;
2. ბეტა ბლოკერები და/ან სხვა ანტიანგინალური მედიკამენტები;
3. ქოლესტერინით ღარიბი დიეტა – სიმსუქნე კორონარული არტერიების დაავადების რისკფაქტორია. რისკი გაცილებით მაღალია მუცლის მიდამოში ცხიმის დაგროვების დროს, კერძოდ, თუ წელის გარშემოწერილობა 102 სმ-ზე მეტია მამაკაცებთან და 88 სმ-ზე მეტი ქალებთან. ჭარბი წონისას წონის დაკლება გულის კორონარული დაავადების მეორეული პროფილაქტიკის სერიოზული ღონისძიებაა.
კვების რეჟიმი:
კვება საჭიროა დღეში 4-5-ჯერ მცირე ულუფებით. სუფრის მარილის ოდენობა არ უნდა აღემატებოდეს დღეში 5 გრამს. კერძი უმარილოდ უნდა მომზადდეს. შეგიძლიათ, ცოტაოდენი მარილი უშუალოდ ჭამის წინ მოაყაროთ.
ხილ-ბოსტნეული უხვად უნდა მიირთვათ – ის აუმჯობესებს ნაწლავის მოტორულ ფუნქციას, რაც ქოლესტერინისა და მისი ცვლის პროდუქტების ორგანიზმიდან გამოყოფას უწყობს ხელს. იზღუდება მხოლოდ კარტოფილი – ის, სახამებლის შემცველობის გამო, კალორიულია და სხეულის მასას ზრდის.
ბურღულეული – კარგია წიწიბურა, ჰერკულესი, ხორბალი. ხელს უწყობს ქოლესტერინის გამოყოფას.
პური – უმჯობესია თეთრი.
ნამცხვრებს ერიდეთ.
ცხიმი – მხოლოდ მცენარეული.
ხორცის ნაწარმი – ნებადართულია ფრინველის თეთრი ხორცი (მისი მიღება შეიძლება კვირაში 2-3-ჯერ), საქონლის მოხარშული მჭლე ხორცი. ქოლესტერინს დიდი რაოდენობით შეიცავს ტვინი, ღვიძლი, თირკმელები, ამიტომ მათი მიღება დაუშვებელია.
კვერცხი – ის ქოლესტერინს შეიცავს, ამიტომ კვირაში მხოლოდ 1 ცალია ნებადართული.
იზღუდება ხიზილალაც.
თევზი – შეგიძლიათ უხვად მიირთვათ, ცხიმიანი სახეობებიც კი, მოხარშული ან ჩაშუშული.
რძის ნაწარმი – რძე, კეფირი, იოგურტი, მაწონი, ხაჭო. არაჟანს, როგორც ცხიმიან პროდუქტს, არ გირჩევთ. ყველიც შეზღუდული რაოდენობით მიირთვით, ისიც – მხოლოდ დღის პირველ ნახევარში.
4. ქოლესტერინის დონის დამაქვეითებელი მედიკამენტები;
5. არტერიული წნევის კონტროლი – ქრონიკული სტაბილური სტენოკარდიის მქონე პაციენტს ჰიპერტენზიით ავადობისა და ლეტალობის მაღალი რისკი აქვს. ჰიპერტენზიის მკურნალობის ეფექტურობა და შედეგიანობა დადასტურებულია კვლევებით;
6. გლუკოზის კონცენტრაციის კონტროლი სისხლში – გლუკოზის კონცენტრაციის მკაცრი კონტროლი დიაბეტიან პაციენტებთან თავიდან აგაცილებთ მიკროვასკულარულ გართულებას და შეამცირებს სხვა კარდიოვასკულარული დაავადებების რისკს;
7. სიგარეტისთვის თავის დანებება – ამაზე საუბარს ექიმმა ბევრი დრო უნდა დაუთმოს. სასურველია, ექიმები სპეციალური პროგრამის მიხედვით იყვნენ განსწავლულნი. შეიძლება პაციენტების ჩართვა გულის რეაბილიტაციის პროგრამაში, რომლის ერთ-ერთი რგოლი სიგარეტისთვის თავის დანებებაა;
8. ავადმყოფისთვის დაავადების არსის შესახებ ინფორმაციის მიწოდება;
9. ვარჯიში (დატვირთვის დონეს და ხანგრძლივობას ექიმი ინდივიდუალურად არჩევს) – აერობული ვარჯიში (სუფთა ჰაერზე) ამცირებს საერთო ქოლესტერინის, დაბალი სიმკვრივის ქოლესტერინისა და ტრიგლიცერიდების დონეს.
გახსოვდეთ: დაბალი ფიზიკური აქტივობა 4-ჯერ ზრდის გულის დაავადების სიხშირეს, ამიტომ მნიშვნელოვანია თითოეული პაციენტისათვის ინდივიდუალური სავარჯიშო პროგრამის შედგენა მისი მდგომარეობისა და დაავადების სიმძიმის გათვალისწინებით. ვარჯიშის პროგრამა რეაბილიტაციის ძირითადი ელემენტია.
10. კორონარული ანგიოპლასტიკა სტენტირებით და აორტოკორონარული შუნტირება სტაბილური სტენოკარდიის დროს.
ქრონიკული სტაბილური სტენოკარდიის მქონე პაციენტების რევასკულარიზაციის ორი სახეობა არსებობს: აორტოკორონარული შუნტირება, რომლის დროსაც გამოიყენება არტერიული ან ვენური გრაფტები კორონარის რევასკულარიზაციისათვის და კორონაროგრაფია ანგიოპლასტიკითა და სტენტის იმპლანტაციით.
მკურნალობა არასტაბილური სტენოკარდიის დროს
არასტაბილურ სტენოკარდიას მკურნალობენ სტაციონარში. მიღებულია ორი სამკურნალო სტრატეგია – ადრეული კონსერვატიული და ადრეული ინვაზიური ანუ კორონარული ანგიოგრაფია და რევასკულარიზაცია. ამ უკანასკნელს აქვს თავისი ჩვენება, მაგალითად, რეკომენდებულია სტენოკარდიული შეტევების ხშირად გამეორების შემთხვევაში (არსებობს სხვა ჩვენებებიც, რომლებსაც ექიმი ითვალისწინებს და ავადმყოფს ამის მიხედვით აძლევს სტენტირების ან შუნტირების რეკომენდაციას).
ადრეული კონსერვატიული მკურნალობა მედიკამენტურ, კერძოდ, ანტიიშემიურ მკურნალობას გულისხმობს. ამ დროს სამკურნალოდ გამოიყენება შემდეგი ჯგუფის მედიკამენტები:
1) ნიტრატები; 2) მორფინის სულფატი; 3) ბეტა ბლოკერები; 4) კალციუმის ანტაგონისტები; 5) ანტიაგრეგანტები; 6) ანტიკოაგულანტები.
ასევე მნიშვნელოვანია დიეტა და ზომიერი ფიზიკური დატვირთვა (დატვირთვის ინტენსივობას ადგენს ექიმი).
განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს შესაძლო ტკივილის დროს პაციენტის მოქმედებაზე, ტკივილის კუპირების პირველ ნაბიჯებსა და სასწრაფო დახმარების გამოძახების სისწრაფეზე საუბარს. პაციენტს დაწვრილებით უნდა აეხსნას ნიტროგლიცერინის სუბლინგვური მიღების ჩვენება და მისი მოქმედების ხანგრძლივობა.
რეკომენდაციები სტაციონარიდან გაწერის შემდგომი თერაპიისათვის
1. სტაციონარიდან გაწერამდე პაციენტმა უნდა მიიღოს ინსტრუქციები მედიკამენტის ტიპის, მიზნის , დოზის, მიღების სიხშირის და გვერდითი მოვლენების შესახებ.
2. მედიკამენტები, რომლებსაც პაციენტი იღებდა სტაციონარში იშემიის საკონტროლოდ, უნდა გაგრძელდეს გაწერის შემდეგაც.
3. სტენოკარდიული დისკომფორტი, რომელიც გრძელდება 2-3 წუთზე მეტხანს, ნიშნავს, რომ საჭიროა, პაციენტმა შეწყვიტოს აქტივობა ან თავი მოარიდოს სტრესულ სიტუაციას. თუ ტკივილმა მაშინვე არ გაიარა, რეკომენდებულია ნიტროგლიცერინის მიღება. თუ ტკივილი გაგრძელდა 15-20 წუთზე მეტხანს ან, მიუხედავად 3 აბი ნიტროგლიცერინის მიღებისა, პაციენტი იძახებს სასწრაფო დახმარებას.
