დაავადება მამაკაცებსა და ქალებში ერთნაირად ვლინდება. დიდი მნიშვნელობა აქვს მემკვიდრეობას: თუ რომელიმე მშობელი ფსორიაზით არის დაავადებული, შვილის დაავადების რისკი 8%-ია, ორივე მშობლის დაავადების შემთხვევაში კი 41%-მდე იზრდება.
დაავადებას სეზონურობა ახასიათებს. არსებობს ფსორიაზის ზამთრის, ზაფხულის და სხვა ფორმები. ხშირად გვხვდება შერეული ტიპი, რომელმაც წლის ნებისმიერ დროს შეიძლება იჩინოს თავი.
ფსორიაზი კანის ქრონიკული არაინფექციური დაავადებაა. დღესდღეობით საუბრობენ მის აუტოიმუნურ ბუნებაზე. ფსორიაზის დროს კანზე, ჩვეულებრივ, მშრალი, წითელი, ზედაპირიდან წამოწეული ლაქები ჩნდება, თუმცა არის შემთხვევები, როდესაც დაავადებულს არავითარი ხილული ნიშანი არ აქვს. ფსორიაზით გამოწვეულ ლაქას ფსორიაზულ ბალთას უწოდებენ. ეს ლაქა ანთებითი პროცესის, კანში ლიმფოციტების, მაკროფაგებისა და კერატინოციტების ჭარბი პროლიფერაციის და კანის მიმდებარე შრეში ანგიოგენეზის (ახალი წვრილი კაპილარების წარმოქმნის) შედეგია. ფსორიაზულ ბალთაში კერატინოციტების ჭარბი პროლიფერაცია და ლიმფოციტებითა და მაკროფაგებით კანის ინფილტრირება იწვევს დაზიანებული უბნის სწრაფ გასქელებას, მის წამოწევას ჯანმრთელი კანის დონიდან და დამახასიათებელი მკრთალი, რუხი ან ვერცხლისფერი ლაქების ფორმირებას, რომლებიც გაყინულ ცვილს, სტეარინს ან პარაფინს მოგვაგონებს (პარაფინის ტბა).
შემთხვევათა უმრავლესობაში ფსორიაზული ბალთები პირველად კანის იმ უბნებზე ჩნდება, რომლებიც ყველაზე მეტად განიცდის ხახუნს და ზეწოლას – იდაყვისა და მუხლის სახრელებში, საჯდომის მიდამოში, თუმცა შეიძლება ნებისმიერ სხვა არეშიც წარმოიშვას, მათ შორის – თავის თმიან ნაწილზე, ხელისგულებზე, ფეხისგულებზე, გარეთა სასქესო ორგანოებზე. ეგზემური გამონაყარისგან განსხვავებით, რომელიც უმეტესად მუხლისა და იდაყვის შიგნითა ზედაპირებზე ლოკალიზდება, ფსორიაზული ბალთები მეტწილად სახსრის გამშლელ ზედაპირებზეა განლაგებული.
ფსორიაზს ახასიათებს ტალღისებური მიმდინარეობა – სპონტანური ან მკურნალობის შედეგად მიღწეული რემისიებისა და სპონტანური ან მაპროვოცირებელი ფაქტორებით (ალკოჰოლი, ინფექციები, სტრესი) განპირობებული რეციდივების მონაცვლეობა. დაავადების სიმძიმის ხარისხი სხვადასხვა ავადმყოფთან (და ერთსა და იმავესთანაც კი) რემისიისა და გამწვავების პერიოდებში შესაძლოა ფართოდ ვარირებდეს – მცირე ლოკალური დაზიანებიდან მთელი სხეულის ფსორიაზული ბალთებით დაფარვამდე. ხშირად დროთა განმავლობაში შესამჩნევი ხდება დაავადების დამძიმების, გამწვავებათა გახშირების და პათოლოგიურ პროცესში კანის ახალი უბნების ჩართვის ტენდენცია (განსაკუთრებით – ნებაზე მიშვებულ შემთხვევებში). ზოგიერთ ავადმყოფს აღენიშნება დაავადების უწყვეტი, ურემისიო და მუდმივად პროგრესირებადი მიმდინარეობაც.
ხშირად ზიანდება ხელისა და/ან ფეხის ფრჩხილები (ფსორიაზული ონიქოდისტროფია). ფრჩხილების ფსორიაზულ დაზიანებას შეიძლება ჰქონდეს იზოლირებული ხასიათიც ანუ კანის დაზიანების გარეშე მიმდინარეობდეს. ფსორიაზმა ასევე შეიძლება გამოიწვიოს სახსრების დაზიანება, ე.წ. ფსორიაზული ართროპათია ან ფსორიაზული ართრიტი. ფსორიაზით დაავადებულთა 10-15%-ს სწორედ ფსორიაზული ართრიტი აღენიშნება.
მიზეზები
ფსორიაზის მსგავსი კლინიკური სურათი აღწერილია უძველეს წიგნებში (ბიბლიაში, ჰიპოკრატესა და ცელსიუსის ნაშრომებში). დამოუკიდებელ დაავადებად იგი მხოლოდ XIX საუკუნეში გამოყვეს. მას შემდეგ მისდამი ინტერესი არ განელებულა, მაგრამ, უამრავი კვლევა-ძიების მიუხედავად, დაავადების უშუალო მიზეზი დღესაც უცნობია.
არსებობს ორი ძირითადი ჰიპოთეზა.
პირველის თანახმად, ფსორიაზი წარმოადგენს კანის პირველად დაავადებას, რომლის დროსაც ირღვევა კანის უჯრედების მომწიფებისა და დიფერენციაციის ნორმალური პროცესი, იწყება მათი ჭარბი ზრდა და გამრავლება (პროლიფერაცია). ამ ჰიპოთეზის მომხრეთა აზრით, ფსორიაზის პრობლემა ეპიდერმისისა და მისი კერატინოციტების ფუნქციის მოშლას უკავშირდება, ხოლო კანის უჯრედების წინააღმდეგ თ-ლიმფოციტების და მაკროფაგების აუტოიმუნური აგრესია, კანის სისქეში მათი ინვაზია და ჭარბი პროლიფერაცია მეორეულია და წარმოადგენს ორგანიზმის რეაქციას “არასწორ”, უმწიფარ, პათოლოგიურად შეცვლილ კერატინოციტებზე.
ამ ჰიპოთეზის სასარგებლოდ მეტყველებს ფსორიაზის ეფექტური მკურნალობა კერატინოციტების გამრავლების შემაფერხებელი და/ან მათი მომწიფებისა და დიფერენცირების დამაჩქარებელი პრეპარატებით, რომლებსაც არ აქვთ ან უმნიშვნელოდ აქვთ გამოხატული სისტემური იმუნომოდულარული თვისებები (რეტინოიდები (A ვიტამინის სინთეტიკური ანალოგები), D ვიტამინი).
მეორე ჰიპოთეზის მიხედვით, ფსორიაზი წარმოადგენს აუტოიმუნურ დაავადებას, რომლის დროსაც კანის უჯრედების და, უპირველეს ყოვლისა, კერატინოციტების ჭარბი ზრდა-გამრავლება (პროლიფერაცია) მეორეულია იმუნური სისტემის მიერ პროდუცირებულ ლიმფოკინებსა და ციტოკინებთან (ანთების მედიატორებთან) და/ან კანის აუტოიმუნურ დაზიანებასთან შედარებით, რომელიც მეორეულად იწვევს რეგენერაციულ რეაქციას. ფსორიაზის დროს თ-კილერები და თ-ჰელპერები (უჯრედები, რომლებიც იცავენ ორგანიზმს ინფექციებისა და ავთვისებიანი სიმსივნეებისგან) აქტიურდებიან, მიგრირებენ კანში და გამოათავისუფლებენ დიდი რაოდენობით ანთებად ციტოკინს, კერძოდ, სიმსივნის ნეკროზის ალფას ტიპის ფაქტორს (TNFa), რომელიც იწვევს ანთებას, იზიდავს კანში მაკროფაგებს და ნეიტროფილურ გრანულოციტებს და კანის უჯრედების, უპირველესად კი კერატინოციტების ჭარბ გამრავლებამდე მივყავართ. ჯერჯერობით უცნობია, რომელი ფაქტორები იწვევს თ-ლიმფოციტების თავდაპირველ აქტივაციას და მათ მიგრირებას კანში.
ფსორიაზის აუტოიმუნური მოდელის სასარგებლოდ მეტყველებს ის ფაქტი, რომ იმუნოსუპრესორებს შეუძლიათ ფსორიაზული დაზიანების შეჩერება ან საგრძნობლად შემცირება, მაგრამ ფსორიაზის განვითარებაში იმუნური სისტემის როლი ბოლომდე არ არის შესწავლილი. სულ ახლახან აღმოჩნდა, რომ ფსორიაზის გამოწვევა (მოდელირება) შესაძლებელია თაგვების იმ ხაზშიც, რომელთაც საერთოდ არ გააჩნიათ თ-ლიმფოციტები, იმუნოლოგიური პათოგენეზის მიხედვით კი სწორედ თ-ლიმფოციტები წარმოადგენს ფსორიაზის პირველად ტრიგერებს. მაგრამ უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ამჟამად ცხოველებში ფსორიაზის მოდელი ადამიანის ფსორიაზთან მიმსგავსებულია და არა მისი იდენტური, ამიტომ ცხოველებში ფსორიაზის მოდელებზე მიღებული მონაცემების ადამიანებზე მექანიკურად გადატანა არ შეიძლება.
გარდა ზემოხსენებული ფაქტორებისა, ფსორიაზის განვითარებაში განსაზღვრულ როლს ასრულებს:
-კანის ბარიერული ფუნქციის დარღვევა, კერძოდ, მისი მექანიკური დაზიანება – ტრავმირება, გაღიზიანება, გადახეხვა და ზეწოლა;
-ჰიგიენური საშუალებების (საპონი, თმის ლაქი, კოსმეტიკა და სხვა) ჭარბი გამოყენება, საყოფაცხოვრებო ქიმიურ საშუალებებთან, სპირტის შემცველ ხსნარებთან ხშირი კონტაქტი;
-IgA იმუნოგლობულინის დეფიციტი;
-ინფექციური კერების არსებობა (მოსალოდნელია დაავადების გამოვლენა ქრონიკული ტონზილიტის, გრიპის, ანგინის, პნევმონიის, კეროვანი ინფექციების გამწვავებისა და ინფექციის ფარული კერების არსებობის ფონზე);
-ვირუსული ინფექციები, რომლებსაც სათავე დაუდო პროცესის სისტემურმა ხასიათმა, ზოგჯერ მწვავე, უეცარმა დასაწყისმა;
-კანის ალერგიები – ფსორიაზი იდიოსინკრაზიულ (ადამიანის ორგანიზმის მეტისმეტი, ავადმყოფური მგრძნობიარობა ზოგიერთი ნივთიერებისადმი) დაავადებად მიიჩნევა; მრავალ პაციენტზე დაკვირვებამ აჩვენა, რომ მდგომარეობა შეიძლება გაუმჯობესდეს ან, პირიქით, გამწვავდეს სპონტანურად, რაიმე აშკარა მიზეზის გარეშე;
-კანის ჭარბი სიმშრალე;
-ნევროგენული ფაქტორი – ცნობილია, რომ დაავადების წარმოშობა და რეციდივები ხშირად უკავშირდება ნერვულ-ფსიქიკურ ტრავმებს, გონებრივ გადაძაბვას. ფსორიაზით დაავადებულებს აღენიშნებათ სისხლძარღვოვანი, ნერვული, ცხიმისა და ოფლის გამოყოფის მოშლილობანი;
-მედიკამენტები – ზოგიერთი წყაროს მიხედვით, ზოგიერთი წამალი, კერძოდ, ლითიუმის კარბონატი, ბეტა-ბლოკატორები, ანტიდეპრესანტები (ფლუოქსეტინი, პაროქსეტინი), ანტიმალარიული პრეპარატები – ქლოროქინი, ჰიდროქსიქლოროქინი; კრუნჩხვის საწინააღმდეგო პრეპარატები – კარბამაზეპინი, ვალპროატი ასოცირდება ფსორიაზის გამწვავებასთან და ამ დაავადების პირველი გამოვლენის პროვოცირებასთანაც კი;
-ნივთიერებათა ცვლისა და ენდოკრინული სისტემის ფუნქციის დარღვევები;
-აივ ინფექცია/შიდსი;
-ფსორიაზის მიმდინარეობის დამძიმება ან მისი მკურნალობის გართულება და გამწვავების პროვოცირება შეუძლია ალკოჰოლის ჭარბ მოხმარებას, თამბაქოს წევას, სიმსუქნეს, არასწორ კვებას.
გენეტიკური თეორიის მიხედვით, ფსორიაზი მემკვიდრეობით გადაეცემა. არსებობს მონაცემები, რომ ის მეორე, მესამე, მეხუთე თაობაზეც კი გადადის, თუმცა საფიქრებელია, რომ მემკვიდრეობით გადაეცემა არა თვითონ ფსორიაზი, არამედ მისდამი წინასწარი განწყობა, რის გამოც არახელსაყრელ გარემოში დაავადება უფრო იოლად იჩენს თავს.
ფსორიაზის
კლასიფიკაცია
(დაავადებათა საერთაშორისო
კლასიფიკაცია-10-ის
მიხედვით) და ნიშნები
განასხვავებენ ფსორიაზის შემდეგ ფორმებს:
-ვულგარულს (ჩვეულებრივს) ანუ ბალთისებრს (პსორიასის ვულგარის, პლაქუე პსორიასის);
-წვეთისებრს ანუ წერტილოვანს (გუტტატე პსორიასის);
-პუსტულოზურს ანუ ექსუდაციურს (პუსტულარ პსორიასის)
-სებორეულს;
-ხელისგულებისა და ფეხისგულებისას;
-მომხრელი ზედაპირებისას (ფლეხურალ პსორიასის);
-ფსორიართროპათიულს;
-ფსორიაზულ ერითროდერმიას.
ფსორიაზის მთავარი ელემენტია ვარდისფერი ან წითელი ბრტყელი კვანძი, რომელიც, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, კანიდან ოდნავ წამოწეულია. თუ ეს კვანძები დიდხანს შენარჩუნდა (განსაკუთრებით – ქვედა კიდურებზე), მოლურჯო ელფერს იძენს.
კვანძის ზედაპირი სწრაფად იფარება მოთეთრო-მოვარდისფრო ფირფიტისებრი ქერცლით. ქერცლის მექანიკურად მოცილებისას (მოფხეკისას) მისი რაოდენობა იმატებს. ზედაპირი ემსგავსება სტეარინის, ცვილის, პარაფინის გაცივებულ წვეთს (დაავადების ამ ნიშანს სტეარინის ლაქის სიმპტომს, პარაფინის ტბას უწოდებენ). ქერცლის მთლიანად მოფხეკის შემდეგ გამოჩნდება, რომ კვანძის ზედაპირი დაფარულია ნახევრად გამჭვირვალე თხელი აპკით (ფსორიაზული აპკის სიმპტომი), აპკის მოცილების შემთხვევაში კი სისხლის უწვრილესი წვეთები გამოჟონავს (წერტილოვანი სისხლდენის სიმპტომი). ტრავმებისა და მიკროტრავმების ადგილზე ვითარდება დაავადების ელემენტები (კვანძების ფენომენი).
ფსორიაზული კვანძები მომრგვალოა და მკვეთრად შემოსაზღვრული. თავდაპირველად ისინი ქინძის მარცვლისოდენაა (წერტილოვანი ფსორიაზი), შემდეგ თანდათან წვეთის (წვეთისებრი ფსორიაზი) და მონეტის (მონეტისებრი ფსორიაზი) ზომასა და მოყვანილობას იძენს; ერთმანეთის ახლოს მდებარე კვანძები ერთიანდება და წარმოქმნის მოვერცხლისფრო-მოთეთრო ქერცლით დაფარულ მოწითალო-მოვარდისფრო ინფილტრირებულ ბალთებს (ფსორიაზის დიფუზური ფორმა). ზოგჯერ ფსორიაზული ელემენტები თანდათანობით ფერმკრთალდება და ცენტრალურ ნაწილში ბრტყელდება, მათი პერიფერიული ნაწილი კი ზრდას განაგრძობს და რგოლისებრ შესახედაობას იღებს (რგოლისებრი ფსორიაზი).
ვულგარული,
ჩვეულებრივი,
ბალთისებრი
ფსორიაზი
ვულგარული ფსორიაზი ფსორიაზის ყველაზე გავრცელებული ფორმაა. იგი შეინიშნება ფსორიაზით დაავადებულთა 80-90%-ში. ვულგარული ფსორიაზი უმეტესად ტიპურად ვლინდება – ჯანმრთელი ზედაპირიდან ოდნავ წამოწეული ანთებადი, წითელი, ცხელი, რუხი ან მოვერცხლისფრო-მოთეთრო, ადვილად მოსაცილებელი ქერცლით დაფარული, მშრალი და გასქელებული კანის სახით.
ფსორიაზი ყველაზე ხშირად ჩნდება ზედა და ქვედა კიდურების გამშლელ ზედაპირებზე, მსხვილ ნაოჭებში, თავის თმიან მიდამოში (როგორც ცალკეულ ადგილებზე, ასევე მთელ თავზე), ყურების უკან. გამონაყარი შეიძლება გაჩნდეს ხელისგულებსა და ფეხისგულებზეც მსხვილი, მომრგვალო, ჭარბი ქერცლით დაფარული ბალთების სახით. იშვიათია გამონაყარი სახეზე, კიდევ უფრო იშვიათი – ლორწოვან გარსებზე. დაავადება აზიანებს ფრჩხილებსაც.
დაავადებას ქავილი არ ახასიათებს, მაგრამ მის პროგრესულ სტადიაში ან ერითროდერმიის შემთხვევაში ეს სიმპტომიც ვლინდება.
განასხვავებენ ფსორიაზის განვითარების სამ სტადიას:
I – პროგრესულს, როდესაც კანზე ახალ-ახალი ელემენტები ჩნდება, უკვე არსებულები კი იზრდება;
II – სტაციონარულს, როცა ახალი ელემენტების წარმოქმნა წყდება;
III – რეგრესულს. ამ დროს გამონაყარი უკუვითარდება. თუ ავადმყოფს დიდი უხვი გამონაყარი აქვს, რემისიის პერიოდში ცალკეულ კვანძებზე შეიძლება ე.წ. მორიგე ბალთები დარჩეს.
არ არის გამორიცხული, რემისიის პერიოდში კანი მთლიანად გასუფთავდეს.
გამონაყარის უკუგანვითარება ელემენტების ცენტრიდან იწყება და პერიფერიისკენ მიემართება. აქერცვლა ქრება, გამონაყარი ფერმკრთალდება, ელემენტი გაიწოვება. ზოგჯერ რჩება დროებითი ჰიპოპიგმენტური (მოთეთრო ფერის) ან, პირიქით, პიგმენტური ლაქები.
სებორეული ფსორიაზი
სებორეული ფსორიაზი ვლინდება კანის სებორეულ ანუ ცხიმოვანი ჯირკვლებით მდიდარ ადგილებში: თავის თმიან ნაწილზე, ცხვირ-ტუჩის, ცხვირ-ლოყის, ყურის უკანა მიდამოებში, მკერდსა და ზურგზე, ბეჭთაშუა არეში. გამონაყარის საზღვრები ზოგჯერ ბუნდოვანია, ხოლო ელემენტი არა მოთეთრო-მოვარდისფრო, არამედ მოყვითალო ქერცლით არის დაფარული. თავის თმიან მიდამოში დიდი რაოდენობით ქერცლია, რაც ნიღბავს ძირითად ფსორიაზულ გამონაყარს, რომელიც ზოგჯერ თავის თმიანი მიდამოდან შუბლის კანზე გადადის და ე.წ. ფსორიაზულ გვირგვინს წარმოქმნის.
ხელისგულებისა და
ფეხისგულების
ფსორიაზი
ხელისგულებსა და ფეხისგულებზე ფსორიაზი ხშირად უვითარდებათ 30-დან 50 წლამდე ასაკის პირებს, რომლებიც უმეტესად ფიზიკურ შრომას ეწევიან. ეს შეიძლება აიხსნას ამ ადგილებში კანის მუდმივი ტრავმატიზაციით. დაავადების ამ ფორმის დროს სხეულის სხვადასხვა უბანზე ჩნდება ფსორიაზის ვულგარული ფორმისთვის დამახასიათებელი ელემენტები, ხელისგულებისა და ფეხისგულების კანი ინფილტრირებულია, დაფარულია წითელი და მსხვილფირფიტოვანი ქერცლით, ცალკეულ ადგილებზე კი ნახეთქები ჩნდება. დაზიანების საზღვრები მკვეთრად არის გამოხატული და ზოგჯერ მტევნებისა და ტერფების გვერდით ზედაპირს აღწევს.
ფსორიაზის დროს ფრჩხილების დაზიანება ასიდან დაახლოებით ხუთ შემთხვევაში ვლინდება სხვადასხვა ფორმით. ყველაზე ხშირად ფრჩხილის ფირფიტაზე ჩნდება წერტილოვანი ჩანაჭდევები და ფრჩხილის ფირფიტა სათითურის მსგავს შეფერილობას იღებს. შეიძლება, ფირფიტის ქვეშ, ფრჩხილის მორგვებთან ახლოს, გაჩნდეს რამდენიმე მილიმეტრი დიამეტრის მოწითალო ლაქები, ზედაპირი უსწორმასწორო გახდეს, მორუხო-მოყვითალო შეფერილობა მიიღოს, ფენებად აშრევდეს და ისე გასქელდეს, რომ ფრინველის კლანჭს დაემსგავსოს. ფრჩხილის დაზიანებას სხვა (მაგალითად, სოკოვანი) დაავადებაც იწვევს, ამიტომ ზუსტი დიაგნოსტიკისთვის ლაბორატორიულ გამოკვლევებს მიმართავენ.
ფსორიაზული
ერითროდერმია
ანუ ერითროდერმატიტი
ფსორიაზული ერითროდერმია ანუ ერითროდერმატიტი ხშირად უკვე არსებული ვულგარული ან ექსუდაციური ფსორიაზის ამა თუ იმ გამაღიზიანებელი ფაქტორით გამწვავების შედეგია (უმთავრესად მაშინ იჩენს თავს, როცა გლუკოკორტიკოსტეროიდული პრეპარატებით სისტემური მკურნალობის შემდეგ პრეპარატებს მოულოდნელად და ერთბაშად ხსნიან). მისი პროვოცირება ასევე შეუძლია ალკოჰოლს, სტრესს, ინფექციურ დაავადებას. ამ დროს კანის საფარველი მთლიანად ზიანდება. კანი ინფილტრირებულია, მკაფიო წითელი შეფერილობისა, დაფარულია უხვი წვრილი თუ მსხვილი მშრალი, თეთრი ფერის ქერცლით, რომელიც ტანსაცმლის გახდის დროსაც კი ცვივა. ავადმყოფს აწუხებს ძლიერი ქავილი, წვისა და კანის დაჭიმულობის შეგრძნება. ერითროდერმიის დასაწყისში შესაძლოა გაუარესდეს ორგანიზმის ზოგადი მდგომარეობა: სხეულის ტემპერატურამ 38-39 გრადუსს მიაღწიოს, ლიმფური ჯირკვლები (უპირატესად – საზარდულისა) გადიდდეს, ხოლო მდგომარეობის გახანგრძლივების შემთხვევაში თმა და ფრჩხილებიც კი დაცვივდეს.
პუსტულოზური ანუ
ექსუდაციური
ფსორიაზი
პუსტულოზური ანუ ექსუდაციური ფსორიაზი კანის ფსორიაზის ყველაზე რთული ფორმაა. ამ დროს განვითარებული ელემენტები ჰგავს ჯანმრთელი კანის ზედაპირიდან წამოწეულ ბუშტუკებს ან ბებერებს, რომლებიც სავსეა არაინფექციური, ფსორიაზული ექსუდატით (პუსტულები). მათ ქვეშ კანი წითელი, ცხელი, შეშუპებული და გასქელებულია და ადვილად შრევდება. მოსალოდნელია მეორეული ინფექციური პუსტულების გაჩენა. ამ შემთხვევაში ექსუდატი იღებს ჩირქოვან ხასიათს.
პუსტულოზური ფსორიაზის ორ ფორმას განასხვავებენ: ხელისგულებისა და ფეხისგულების ქრონიკულს და მწვავე გენერალიზებულს.
ქრონიკული ფორმის დროს ხელისგულებსა და ფეხისგულებზე ჩნდება ჩირქოვანი, სიწითლით შემოსაზღვრული, ქერცლით დაფარული ბუშტუკები. ამ შემთხვევაში ინფექცია არაფერ შუაშია, რადგან ბუშტუკების შიგთავსი სტერილურია.
გენერალიზებული პუსტულოზური ფსორიაზი იშვიათი ფორმაა. ახასიათებს მრავლობითი, გავრცელებული, მოწითალო ფონზე არსებული ჩირქოვანი ბუშტუკოვანი (პუსტულარული) გამონაყარი. ფსორიაზის ამ ფორმის განვითარებას ხელს უწყობს არარაციონალური კორტიკოსტეროიდული თერაპია.
ართროპათიული
ფსორიაზი
ართროპათიული ფსორიაზი დაავადების ერთ-ერთი გართულებული ფორმაა, რომელიც სახსრების დაზიანებით (სახსრებისა და შემაერთებელი ქსოვილის ანთებით) მიმდინარეობს. სახსრების დაზიანება სხვადასხვანაირია: მსუბუქი – სახსრების ტკივილით, ანატომიური ცვლილებების გარეშე მიმდინარე – და მძიმე, რომელიც სახსრების დეფორმაციით მიმდინარეობს და ანკილოზით (სახსრის უმოძრაობით) სრულდება. ფსორიაზული ართროპათიის დროს პროცესში შეიძლება ერთი, ორი ან მეტი სახსარი იყოს ჩართული.
ფსორიაზული ართრიტის დროს შეიძლება დაზიანდეს ნებისმიერი სახსარი, თუმცა ყველაზე ხშირად ხელისა და ფეხის თითების დისტალური ფალანგების წვრილი სახსრები ზიანდება. ეს ტიპურ შემთხვევაში იწვევს თითების სოსისისებურ შეშუპებას, რასაც ფსორიაზულ დაქტილიტს უწოდებენ. ფსორიაზულმა ართრიტმა ასევე შეიძლება დააზიანოს მენჯ-ბარძაყის, მუხლის, მხრისა და ხერხემლის (ფსორიაზული სპონდილიტი) სახსრები. მუხლის ან მენჯ-ბარძაყის ფსორიაზული ართრიტი, განსაკუთრებით კი ფსორიაზული სპონდილიტი, ზოგჯერ ისე ძლიერაა გამოხატული, რომ შრომისუუნარობას იწვევს (დაავადებული ვერ მოძრაობს სპეციალური მოწყობილობის გარეშე, ზოგჯერ ლოგინადაც კი ვარდება).
ფსორიაზული ართრიტი ხშირად კანზე გამონაყარის პარალელურად მიმდინარეობს. თავდაპირველად ხელის ან ფეხის თითების წვრილი ფალანგთაშორისი სახსრები ზიანდება, შემდეგ პროცესში თანდათან საშუალო და მსხვილი სახსრებიც ერთვება. დაავადების ყოველი გამწვავება სახსრებში მიმდინარე ცვლილებებს უფრო მეტად აღრმავებს. ფსორიაზით დაავადებულთა დაახლოებით 10-15%-ს ფსორიაზული ართრიტი უვითარდება.
მომხრელი
ზედაპირების
ფსორიაზი
მომხრელი ზედაპირების ფსორიაზი, ჩვეულებრივ, გამოიყურება როგორც გლუვი, აუქერცლავი ან ძალიან მცირედ აქერცლილი, ჯანმრთელი კანის ზედაპირიდან უმნიშვნელოდ წამოწეული ანთებადი ლაქა, რომელიც ლოკალიზდება მხოლოდ კანის ნაოჭებში, ხოლო სხვა უბნები ან საერთოდ არ არის დაზიანებული, ან მინიმალურად. ყველაზე ხშირად ფსორიაზის ეს ფორმა აზიანებს გარეთა სასქესო ორგანოების, საზარდულის არის, თეძოების შიდა ზედაპირის, იღლიის ფოსოების, სარძევე ჯირკვლების ქვედა და სიმსუქნისგან გაჩენილ ნაკეცებს. ფსორიაზის ამ ფორმის დროს მდგომარეობის გაუარესებას იწვევს კანის ტრავმირება, მასზე მუდმივი ხახუნი და ოფლი. ხშირად თან ახლავს ან მეორეულად რთულდება კანის სოკოვანი ინფექციით ან სტრეპტოკოკული პიოდერმიით.
წვეთისებრი ფსორიაზი
წვეთისებრ ფსორიაზს ახასიათებს დიდი რაოდენობით წვრილი, ჯანმრთელი კანიდან წამოწეული, მშრალი, წითელი ან ლილისფერი (იისფერამდე), წვეთის ან ლობიოს მარცვლის ფორმის ელემენტების გაჩენა. ეს ელემენტები კანის დიდ ფართობზე ლოკალიზდება, ყველაზე ხშირად თეძოებზე ჩნდება, თუმცა არც წვივებზე, წინამხრებზე, მხრებზე, თავის თმიან უბანზე, ზურგსა და კისერზე გაჩენაა გამორიცხული. წვეთისმაგვარი ფსორიაზი ან პირველადი ხასიათისაა, ან სტრეპტოკოკული ინფეციის (სტრეპტოკოკული ანგინის ან სტრეპტოკოკული ფარინგიტის) გართულებას წარმოადგენს.
ფრჩხილების
ფსორიაზი ანუ
ფსორიაზული
ონიქოდისტროფია
ფრჩხილების ფსორიაზი ანუ ფსორიაზული ონიქოდისტროფია სხვადასხვანაირად ცვლის ხელისა და ფეხის ფრჩხილების გარეგნულ იერს. შესაძლოა, ფრჩხილმა იცვალოს ფერი (გაყვითლდეს, გაუფერულდეს ან მიიღოს რუხი ფერი), შეშუპდეს ქვემდებარე ქსოვილები, ფრჩხილზე გაჩნდეს ლაქები, განივი ზოლები, მის ქვეშ და გარშემო კანი გასქელდეს, ფრჩხილი აშრევდეს ან გამყიფდეს (იოლად მტვრევადი გახდეს).
დიაგნოსტიკა
ფსორიაზის დიაგნოზი ემყარება კლინიკურ ნიშნებს, მორფოლოგიური ელემენტების ტიპურ ლოკალიზაციას, მემკვიდრეობას და სხვა. ფსორიაზის კვლევის სპეციფიკური მეთოდი არ არსებობს, მიუხედავად ამისა, აქტიური, პროგრესირებადი ან მძიმედ მიმდინარე ფსორიაზის დროს სისხლში შესაძლოა აღმოჩენილ იქნეს ცვლილებები, რომლებიც ანთებით და რევმატულ პროცესებზე (რევმატოიდული ფაქტორის ტიტრის მატება, ჩ რეაქტიული ცილა, ლეიკოციტოზი, ედსის მატება და სხვა), ენდოკრინულ და ბიოქიმიურ დარღვევებზე მეტყველებს. ზოგჯერ სხვა დაავადებების გამორიცხვისა და ფსორიაზის ვერიფიკაციის მიზნით საჭირო ხდება კანის ბიოფსია და ჰისტოლოგიური ანალიზი.
მკურნალობა
ფსორიაზის მკურნალობა კომპლექსურია. იყენებენ ზოგად და ადგილობრივ საშუალებებს, რომლებიც დაავადების სტადიისა და კლინიკური ფორმის მიხედვით შეირჩევა.
ზოგადი საშუალებებიდან გამოიყენება სედაციური, შარდმდენი, ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდული პრეპარატები. ქავილის შემთხვევაში ანტიჰისტამინურ მედიკამენტებსაც ნიშნავენ.
გარდა ამისა, გამოიყენება იმუნომოდულატორები და სხვადასხვა ჯგუფის ვიტამინები.
სისტემურ კორტიკოსტეროიდულ თერაპიას მხოლოდ მაშინ მიმართავენ, როცა ფსორიაზი მძიმედ მიმდინარეობს. ამ შემთხვევაში ზოგჯერ ციტოსტატიკურ საშუალებებსაც კი იყენებენ, მაგრამ უმთავრესად ხანდაზმულთათვის, ახალგაზრდებისთვის ამ პრეპარატების გამოყენება სასურველი არ არის.
ადგილობრივი თერაპიისთვის კორტიკოსტეროიდული მალამოები ინიშნება. ამ მალამოების ხანგრძლივი ხმარება ზოგჯერ კანის ატროფიას ან სტეროიდულ გამონაყარს იწვევს, ამიტომ მათი გამოყენება მხოლოდ ექიმის დანიშნულებითა და მეთვალყურეობით შეიძლება.
მიმართავენ პუვათერაპიას – ულტრაიისფერი სხივებით ზემოქმედებას სპეციალურ კაბინაში, განსაზღვრული მედიკამენტების ფონზე. ის არ შეიძლება დაენიშნოთ 16-18 წლამდე ასაკის მოზარდებს, ორსულებს, ულტრაიისფერი სხივების მიმართ მომატებული მგრძნობელობის, გულ-სისხლძარღვთა და თირკმლის დაავადებათა მქონე პირებს. პუვათერაპია უფრო ეფექტურია ფსორიაზის ზამთრის ფორმის დროს.
კარგია კურორტული მკურნალობა. ამ მხრივ ცნობილი კურორტებია მაცესტა, მკვდარი ზღვის სანაპირო, საქართველოში – წყალტუბო, ნუნისი, შავი ზღვის კურორტები, განსაკუთრებით – ურეკი, რომლის მაგნიტურ ქვიშას უნიკალური ეფექტი აქვს.
მკურნალობის შედეგად მიიღწევა კლინიკური რემისია – ავადმყოფს პრაქტიკულად აღარ აწუხებს დაავადება და გამონაყარიც სრულიად ქრება, თუმცა მაპროვოცირებელი ფაქტორების ზემოქმედებით, რომლებზეც უკვე ვისაუბრეთ, სნეულება შეიძლება კვლავ გამწვავდეს. ზოგჯერ რემისია ათეულობით წლის განმავლობაში გრძელდება და პაციენტს ავიწყდება კიდეც, რომ ავად არის.
დიეტა ფსორიაზის დროს
ფსორიაზის მკურნალობის სადღეისოდ არსებული ყველა მეთოდი აუმჯობესებს სიცოცხლის ხარისხს, მაგრამ სამუდამოდ არ კურნავს, თუმცა არსებობს ერთი საშუალება, რომელსაც შეუძლია, საგრძნობლად შეასუსტოს და გააქროს კიდეც დაავადების ნიშნები. ეს ცხოვრების ჯანსაღი წესია. ერიდეთ ნერვულ გადაძაბვას, თავი დაანებეთ მოწევასა და სმას, ხშირად ისეირნეთ სუფთა ჰაერზე, მოიწესრიგეთ სქესობრივი ცხოვრება და, რაც მთავარია, არასოდეს დაკარგოთ გამოჯანმრთელების იმედი.
ფსორიაზის დროს დიეტის მთავარი მიზანი ნივთიერებათა ცვლის მოწესრიგებაა. დიეტა ყოველთვის ინიშნება მედიკამენტური მკურნალობის პარალელურად როგორც დაავადების მწვავე ფაზაში, ასევე შესაძლო გამწვავების (გაზაფხული-შემოდგომა) დროსაც. გამწვავების სტადიაში დიეტა 2-3 კვირას გრძელდება. ის წმენდს საჭმლის მომნელებელ სისტემას, ზოგავს ღვიძლსა და ნაწლავებს.
რაციონი უნდა შეიცავდეს სრულ¬ფასოვან ცილებსა და ნახშირწყლებს, ხოლო ცხიმების წილი მასში შემცირდეს.
სრულფასოვანი ცილებით მდიდარია რძის ნაწარმი (ყველაზე მეტად – ხაჭო), ვიტამინებით – ხილი, ბოსტნეული, კენკრა და მათი წვენები. რაც შეეხება ადვილად ასათვისებელ ნახშირწყლებს (შაქარს, თაფლს, მურაბას), მათი ოდენობა არ უნდა აღემატებოდეს ფიზიოლოგიური ნორმის ზედა ზღვარს. კვირაში 1-2-ჯერ მიზანშეწონილია განტვირთვის დღეების მოწყობა.
სასურველია, რაციონში ჩავრთოთ ზღვის პროდუქტები (ზღვის კომბოსტო, კალმარი). სხვათა შორის, ისინი განსაკუთრებით სასარგებლოა გულის იშემიური დაავადების თანაობისას.
