ტუჩებზე ჰაერის ტემპერატურისა და ეკოლოგიურად დაბინძურებული გარემოს (მავნე ნივთიერებების) მუდმივი ზემოქმედება, ტუჩების ინფიცირების მაღალი რისკი, მათი მონაწილეობა საკვების ღეჭვაში და ტუჩებზე არსებული ჯირკვლების პომადით გადავსება იწვევს მათ აქერცვლას, დანაოჭებას, დახეთქვას და ფერის დაკარგვას. თუ ამას დაემატა ინფექცია, განვითარდება ტუჩების ანთებითი დაავადება – ქეილიტი.
ჰიპოვიტამინური ქეილიტი
ქეილიტის განვითარებას ყველაზე ხშირად B ჯგუფის ვიტამინების (განსაკუთრებით – B2-ის) უკმარისობა განაპირობებს. მას ახასიათებს ტუჩების ლორწოვანი გარსისა და ენის წვა და სიმშრალე. ლორწოვანი გარსი წითლდება, ტუჩების წითელ ყაეთანზე ჩნდება წვრილი ქერცლი და ასევე წვრილი ვერტიკალური ნახეთქები. ტუჩის კუთხეებში, სიწითლის ფონზე წარმოიშობა მტკივნეული ნახეთქები (ანგულარული ქეილიტი). იმავდროულად ვითარდება ენის ანთება – ენა დიდდება და ხშირად მასზე კბილების ანაბეჭდებიც შეინიშნება.
ჰიპოვიტამინური ქეილიტის მკურნალობა გულისხმობს ვიტამინოთერაპიას და ადგილობრივ მკურნალობას.
ექსფოლიაციური ქეილიტი
ექსფოლიაციური ქეილიტისთვის დამახასიათებელია მხოლოდ ტუჩების წითელი ყაეთნის დაზიანება, რასაც თან ახლავს აქერცვლა. ქეილიტის ეს ფორმა უფრო ხშირია ქალებში. ეტიოლოგიური ფაქტორებიდან მკვლევართა უმრავლესობა მთავარ როლს ანიჭებს ნერვული სისტემის ფუნქციის დარღვევას, ფსიქოპათოლოგიის ამა თუ იმ გამოხატულებას, მაგალითად, დეპრესიულ რეაქციებს. გარდა ამისა, დადგენილია კავშირი ფარისებრი ჯირკვლის ჰიპერფუნქციასა და ექსფოლიაციურ ქეილიტს შორის. ამჟამად აღიარებულია ექსფოლიაციური ქეილიტის პათოგენეზში გენეტიკური ფაქტორისა და იმუნოლოგიური ცვლილებების როლი.
კლინიკური მიმდინარეობის მიხედვით განასხვავებენ ექსფოლიაციური ქეილიტის მშრალ და ექსუდაციურ ფორმებს. ორივე ფორმისთვის დამახასიათებელია პათოლოგიური ცვლილებების განსაზღვრული ლოკალიზაცია – ზიანდება მხოლოდ ტუჩების წითელი ყაეთანი კლეინის ხაზიდან მის შუამდე. ლორწოვან გარსზე ან კანზე პროცესი არ ვრცელდება. ასევე დაუზიანებელი რჩება ტუჩის წითელი ყაეთნის კანის მიმდებარე ნაწილი და პირის კუთხეები.
ექსფოლიაციური ქეილიტის მშრალი ფორმის დროს პაციენტს აწუხებს ტუჩების სიმშრალე, წვა, ქერცლი, რომელსაც ძირითადად იკვნეტს. ეს წლობით გრძელდება. დათვალიერებისას მოჩანს კიდეებწამოწეული ქერცლი, რომელიც ცენტრში მჭიდროდ არის მიკრული წითელ ყაეთანს. ქერცლის მოცილების შემდეგ შესამჩნევი ხდება მკვეთრი ჰიპერემიული კერა. 5-7 დღის შემდეგ ქერცლი კვლავ წარმოიქმნება.
ექსფოლიაციური ქეილიტის ექსუდაციურ ფორმას ახასიათებს გამოხატული მტკივნეულობა, ტუჩების შეშუპება, ქერქების ჭარბი წარმოქმნა, რაც ართულებს მეტყველებას და საკვების მიღებას. დათვალიერებისას შეინიშნება კლეინის ჰიპერემიული ზონა, ზოგჯერ – შეშუპება. ქერქები მონაცრისფრო-მოყვითალოა. ძალზე გამოხატული ექსუდაციური მოვლენების დროს ისინი ზოგჯერ წინსაფრის მსგავსადაა ჩამოკიდებული, რადგან არ ზიანდება ტუჩების წითელი ყაეთანი კანის საზღვართან. მკურნალობის დროს ექსფოლიაციური ქეილიტის ექსუდაციური ფორმა შესაძლოა მშრალად გარდაიქმნას.
ექსფოლიაციური ქეილიტის მკურნალობა გულისხმობს ფსიქოემოციურ სფეროზე ზემოქმედებას. ამ მიზნით ფსიქონევროლოგი ნიშნავს დამამშვიდებელ საშუალებებს, ტრანკვილიზატორებს და ატარებს ფსიქოთერაპიას. გარდა ამისა, აუცილებელია ენდოკრინოლოგის კონსულტაცია და საჭიროების შემთხვევაში – ადეკვატური მკურნალობა.
კარგი ადგილობრივი ეფექტი აქვს ლაზეროთერაპიას, ფიზიოთერაპიას სხვადასხვა ჰორმონული საშუალებით და სხივურ თერაპიას.
ტუჩებზე რეკომენდებულია ჰიგიენური პომადის წასმა. ეფექტურია C და B ვიტამინების მიღება.
ორგანიზმის რეაქციის უნარის ასამაღლებლად სასურველია დაინიშნოს პიროგენალი და პროდიგიოზანი და ჩატარდეს აუტოჰემოთერაპია.
კონტაქტური ალერგიული ქეილიტი
კონტაქტური ალერგიული ქეილიტი გამოწვეულია დაუყოვნებელი ტიპის ალერგიული რეაქციით სხვადასხვა გამღიზიანებლის მიმართ ტუჩის წითელ ყაეთანთან მათი კონტაქტის დროს. აღენიშნებათ უმთავრესად 20 წელს გადაცილებულ ქალებს.
კონტაქტური ალერგიული ქეილიტის ეტიოლოგიურ ფაქტორებს მიეკუთვნება ტუჩის საცხის, კბილის პასტის, კბილის საპროთეზო პლასტმასების შემადგენლობაში შემავალი ქიმიური ნივთიერებები.
ქეილიტი შესაძლოა განვითარდეს ლითონის ნივთებთან, მათ შორის – ჩასაბერ ინსტრუმენტებთან, მუნდშტუკთან, კალამთან, კონტაქტის შედეგადაც. არსებობს პროფესიული კონტაქტური ალერგიული ქეილიტიც.
ქეილიტის დროს პაციენტი უჩივის ტუჩების სიწითლეს, ძლიერ ქავილს, წვას, შეშუპებას. ანამნეზში აღინიშნება გამღიზიანებლებთან კონტაქტი და დაავადების გამწვავება მისი გამეორების დროს.
მეტეოროლოგიური (აქტინიური) ქეილიტი
მეტეოროლოგიური (აქტინიური) ქეილიტი მიუკუთვნება ტუჩების ანთებითი ცვლილებების ჯგუფს, რომლებსაც საფუძვლად უდევს მომატებული მგრძნობელობა მეტეოროლოგიური ფაქტორების, კერძოდ, მზის ინსოლაციის, სიცივის, ქარისა და რადიაციის მიმართ.
ქეილიტის ეს ფორმა მოგვაგონებს კონტაქტური ალერგიული ქეილიტის ექსუდაციურ ფორმას, თუმცა მასენსიბილიზებელი ფაქტორი ამ შემთხვევაში მზის ინსოლაციაა.
კლინიკური მიმდინარეობის მიხედვით განასხვავებენ დაავადების ორ – ექსუდაციურ და მშრალ – ფორმას.
მეტეოროლოგიური (აქტინიური) ქეილიტის ექსუდაციური ფორმის დროს შეინიშნება ქავილი, ტუჩის წვა, ქვედა ტუჩის წითელი ყაეთანი ოდნავ შეშუპებული და ჰიპერემიულია. შესაძლოა გაჩნდეს ეროზიები (ნახეთქები), წვრილი ბუშტუკები. ისინი სკდება და წარმოქმნის ქერქებს, რასაც თან ახლავს ტკივილის შეგრძნება.
აქტინიური ქეილიტის მშრალ ფორმას ახასიათებს ტუჩების სიმშრალე, წვა, ხანდახან – ტკივილი. დათვალიერებისას შეინიშნება ტუჩის ერითემა, მოთეთრო-მონაცრისფრო წვრილი ქერცლი. მოგვიანებით შესაძლოა გაჩნდეს ჩალურჯებები და ნახეთქები.
მეტეოროლოგიური ქეილიტის მკურნალობა, უპირველესად, გულისხმობს მზის არასასურველი გამოსხივებისა და სხვა მეტეოროლოგიური ფაქტორების ზემოქმედებისგან თავის დაცვას.
ადგილობრივად იყენებენ ჰორმონულ მალამოებს (პრედნიზოლონს, ჰიდროკორტიზონს და სხვა). ასევე ინიშნება ულტრაიისფერი გამოსხივებისგან დამცავი კრემები, ხოლო შინაგანად მისაღებად – B, PP და სხვა ვიტამინები.
ატოპიური ქეილიტი
ატოპიური ქეილიტი ატოპიური დერმატიტის ან ნეიროდერმატიტის გამოხატულებაა. ქეილიტის ამ ფორმის განვითარებაში დიდ როლს ასრულებს მემკვიდრეობითი ფაქტორი (ალერგიისადმი გენეტიკური განწყობა). ალერგენებად შესაძლოა მოგვევლინოს წამალი, კოსმეტიკური საშუალება, საკვები, ასევე – ბაქტერიული და ფიზიკური ფაქტორები.
ატოპიური ქეილიტის ტიპობრივი სიმპტომებია კანის ქავილი, სიწითლე და ნახეთქები. დამახასიათებელია ტუჩების კუთხეების დაზიანება. მწვავე სტადიის ჩაცხრობის შემდეგ ჩნდება ქერცლი და იწყება ლიქენიზაცია. ინფილტრაცია და ტუჩების კუთხეების სიმშრალე იწვევს ნახეთქების გაჩენას. ტუჩების ცვლილებების პარალელურად შეინიშნება სახის კანის სიმშრალე და აქერცვლა.
ატოპიური ქეილიტის მკურნალობისას უმთავრესი მნიშვნელობა ენიჭება გამომწვევის დადგენასა და აღმოფხვრას. ადგილობრივად იყენებენ ჰორმონების შემცველ კრემებს, რომლებსაც აქვს ალერგიის, ქავილის და ანთების საწინააღმდეგო მოქმედება (ფლუცინარი, პრედნიზოლონი, ფტოროკორტი და სხვა). იმავდროულად, ტარდება ალერგიის საწინააღმდეგო თერაპია. რაციონიდან უნდა გამოირიცხოს ალერგიული პროდუქტები: ხიზილალა, შოკოლადი, მარწყვი, ციტრუსები და სხვა, ასევე – ცხარე და სუნელებიანი კერძები.
მაკროქეილიტი
მაკროქეილიტი დაავადებაა, რომელსაც ტუჩების მყარი შეშუპება ახასიათებს. ქეილიტის ეს ფორმა ხშირად შერწყმულია სახის ნერვის ნევრიტსა და გეოგრაფიულ (დანაოჭებულ) ენასთან. კლასიკურ შემთხვევაში მაკროქეილიტისთვის დამახასიათებელია სიმპტომთა ტრიადა: ტუჩების შეშუპება, სახის ნერვის ნევრიტი და გეოგრაფიული ენა.
დაავადების განვითარებაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ინფექციურ-ალერგიული ფაქტორი და მემკვიდრეობითი განწყობა.
პაციენტი უჩივის ტუჩების ქავილს და შეშუპებას. ზოგჯერ სახის სხვა ნაწილებიც (ლოყები, ქუთუთოები) შუპდება. ზოგჯერ მდგომარეობა სპონტანურად უმჯობესდება, მაგრამ აუცილებლად დგება რეციდივი. ტუჩების არეში კანი ბზინავს, თუმცა ფერს არ იცვლის, დაზიანების კერა კი იღებს მოლურჯო-მოვარდისფრო ფერს. სახის ნერვის დაზიანება ვლინდება სახის ჯანმრთელ მხარეს გადანაცვლებით და ცხვირ-ტუჩის ნაოჭის გადასწორებით.
გეოგრაფიული ენა წარმოადგენს არა იმდენად დაავადების ნიშანს, რამდენადაც განვითარების ანომალიას, მაგრამ შეშუპებული და დანაოჭებული ენა ამ დაავადების თანმხლები ნიშანია.
მაკროქეილიტის დიაგნოსტიკა შესაძლოა გართულდეს, რადგან ერთდროულად სამივე ნიშანი ყოველთვის არ იჩენს თავს. შესაძლოა ერთმანეთს შეერწყას მაკროქეილიტი და ნევრიტი ან მაკროქეილიტი და ნაოჭებიანი (გეოგრაფიული) ენა. არც ის არის გამორიცხული, თავდაპირველად მხოლოდ მაკროქეილიტი განვითარდეს და სხვა ნიშნებმა თანდათანობით იჩინოს თავი.
მაკროქეილიტის მკურნალობა გულისხმობს იმუნომაკორეგირებელ, მადესენსიბილიზებენ და ვირუსის საწინააღმდეგო თერაპიას. ინიშნება ჰორმონები, ალერგიის საწინააღმდეგო საშუალებები, C და B ვიტამინები, იმუნოკორექტორები, ვირუსის საწინააღმდეგო საშუალებები.
ეფექტურია ლაზეროთერაპია ტუჩებისა და სახის ნერვის ნევრიტის უბნებში.
მაკროქეილიტის მწვავე ფორმის დროს, რემისიის პერიოდში, ტარდება მასტიმულირებელი თერაპია პიროგენილით, პროდიგიოზანით და სხვა პრეპარატებით.
ნევრიტის დროს მიმართავენ ფიზიოთერაპიას. ეფექტურია ელექტროფორეზი ჰეპარინის კრემით ან ტუჩებზე მისი აპლიკაცია დიმექსიდთან ერთად.
თუ დადასტურდა მომატებული მგრძნობელობა ბაქტერიული ალერგენების მიმართ, ტარდება სპეციფიკური ჰიპერსენსიბილიზაცია ბაქტერიული ალერგენებით.
კოსმეტიკური მიზნით შესაძლოა მოხდეს ქირურგიული ჩარევაც, მაგრამ ეს რეციდივის თავიდან აცილების საშუალებას არ იძლევა. ბოლო ხანს საუბრობენ ჰირუდოთერაპიის (წურბელებით თერაპიის) ეფექტურობაზე.
ექიმთან დროული ვიზიტით და ადეკვატური მკურნალობით ქეილიტის ყველა ფორმა იკურნება.
