მიზეზები
ღვიძლში ცხიმის ჩალაგებას მრავალი მიზეზი აქვს. ცხიმის დაგროვება ჰეპატოციტებში ხშირად ღვიძლის საპასუხო რეაქციაა სხვადასხვა ფაქტორით განპირობებულ ეგზოგენურ (გარეგან) ან ენდოგენურ (შინაგან) ინტოქსიკაციაზე. პაციენტთა 2/3-ისთვის ეს ფაქტორი ალკოჰოლია. შემდეგ მოდის შაქრიანი დიაბეტი, სიმსუქნე და ჰიპერლიპიდემია (საკვებთან ერთად დიდი რაოდენობით ცხიმის მიღება და სისხლში მისი ჭარბი დაგროვება ნივთიერებათა ცვლის მოშლის გამო). უფრო იშვიათ მიზეზთა რიცხვს მიეკუთვნება ზოგიერთი სამკურნალო პრეპარატის მიღება (ღვიძლზე სხვადასხვა ტოქსიკური ნივთიერებისა და ზოგიერთი მიკროორგანიზმის ზემოქმედება, კორტიკოსტეროიდების, ესტროგენების, ტეტრაციკლინებისა და ზოგი სხვა პრეპარატის ხანგრძლივი მიღება), კუჭ-ნაწლავის ტრაქტზე ჩატარებული ოპერაციები, მემკვიდრეობითი დაავადებები.
პათოლოგიური პროცესი ზოგჯერ დაკავშირებულია შიმშილობასთან, მკაცრ ვეგეტარიანელობასთან და სხვა.
როგორც უკვე ითქვა, ცხიმოვანი ჰეპატოზის განვითარების ერთ-ერთი რისკფაქტორი საკვებ რაციონში ცხიმების სიჭარბეა, განსაკუთრებით – ცილოვან დეფიციტთან შეუღლებისას. არაერთი გამოკვლევითაა დადასტურებული, რომ დაუბალანსებელი კვება, მეტადრე – ალკოჰოლურ ინტოქსიკაციასთან კომბინაციაში, ყოველთვის აძლევს დასაბამს ცხიმოვან ჰეპატოზს.
ალკოჰოლი და ღვიძლი ურთიერთშეუთავსებელი ცნებებია, განურჩევლად იმისა, როგორი ხარისხის ალკოჰოლს მოიხმართ. ალკოჰოლზე თითოეული ადამიანის რეაქცია ინდივიდუალურია: ეს დაკავშირებულია ფერმენტების გენეტიკურად განსაზღვრულ აქტივობასთან, სქესთან, ასაკთან და სხვ. მაგალითად, ქალებთან ჰორმონული ფონი ხელს უწყობს ალკოჰოლის მიერ ღვიძლის დაზიანებას, ხოლო მონგოლოიდური რასის წარმომადგენელთა ნახევართან ეთილის სპირტის დაშლის ტოქსიკური პროდუქტების უვნებელყოფა გაცილებით ნელა მიმდინარეობს, ვიდრე ევროპელებთან. გარდა ამისა, ადამიანს შესაძლოა ჰქონდეს თანმხლები დაავადებებიც, მაგალითად, ვირუსული ჰეპატიტი ან შაქრიანი დიაბეტი. ეს დაავადებები საგრძნობლად ზრდის ღვიძლის უჯრედების მგრძნობელობას ალკოჰოლის მიმართ. უნდა გვახსოვდეს, რომ ღვიძლი ძალიან სანდო, ჩუმი და მომთმენი ორგანოა, რომელიც თავის გასაჭირს მაშინღა გვამცნობს, როდესაც აღდგენის რეზერვი პრაქტიკულად აღარ გააჩნია. თუ სასმელს საჭმელს არ დააყოლებთ, ღვიძლის გაცხიმოვნება დაჩქარდება. თუმცა ვიტამინების სრული კომპლექტით გაჯერებული დელიკატესებიც კი ვერ დაგვიცავს ღვიძლის გაცხიმოვნებისგან – ეს დამტკიცებულია როგორც ცხოველურ მოდელებზე, ისე მრავალრიცხოვანი კლინიკური კვლევითაც.
დაავადების განვითარების მექანიზმი
დაავადების განვითარების მექანიზმი ასეთია: ღვიძლში ცხიმის დიდი რაოდენობით მოხვედრის ან საკვები ცხიმებითა და ნახშირწყლებით ორგანოს გადატვირთვის გამო ღვიძლიდან მათი გამოდევნა ირღვევა და ჰეპატოციტები ცხიმოვან ინფილტრაციას განიცდის. ცხიმის ჟანგვა-გამოდევნის დარღვევა იმის ბრალია, რომ მცირდება ცხიმების გადამუშავებაში მონაწილე ნივთიერებების – ლიპოტროპული ფაქტორებისა და ცილის – რაოდენობა, ცხიმებისგან აღარ წარმოიქმნება ფოსფოლიპიდები, ბეტა-ლიპოპროტეინები, ლეციტინი და ჭარბი თავისუფალი ცხიმი ღვიძლის უჯრედებში ლაგდება.
სიმპტომები და მიმდინარეობა
დაავადება ძალიან ნელა პროგრესირებს და ჰეპატოზით დაავადებულ პაციენტებს, ჩვეულებრივ, ჩივილები არ აღენიშნებათ, მაგრამ დროთა განმავლობაში, პათოლოგიური პროცესის გაღრმავებისდა კვალად, აღმოცენდება ტკივილი მარჯვენა ფერდქვეშა არეში, გულისრევა, ღებინება, ირღვევა კუჭ-ნაწლავის მოქმედება. ავადმყოფს ეუფლება სისუსტე, თავის ტკივილი, თავბრუხვევა, ადვილად დაღლა ფიზიკური დატვირთვის დროს. არის შემთხვევები, როდესაც ჰეპატოზს მკვეთრად გამოხატული კლინიკური სურათი აქვს – ძლიერი ტკივილები, წონის კლება, ქავილი, მუცლის შებერილობა. გასინჯვისას ღვიძლი გადიდებული და მტკივნეულია. ცხიმოვან ჰეპატოზს, წესისამებრ, არ ახასიათებს მძიმე მიმდინარეობა, მაგრამ ზოგჯერ შესაძლოა ქრონიკულ ჰეპატიტში ან ღვიძლის ციროზში გადაიზარდოს.
რითია საშიში ღვიძლის გაცხიმოვნება?
უმთავრესად იმით, რომ სხვადასხვა ფაქტორის ზემოქმედების შედეგად ზედმეტი ცხიმი იწყებს დაჟანგვას მაღალაქტიური ნაერთების წარმოქმნით, რომლებიც დამატებით აზიანებს უჯრედებს. ეს უკვე დაავადების მომდევნო სტადიაა – ჰეპატიტი ანუ ღვიძლის ანთება, რომლის პროგრესირება იწვევს ღვიძლის უჯრედების (ჰეპატოციტების) განადგურებას, კარკასული შემაერთებელი ქსოვილით მათ ჩანაცვლებას. შედეგად ვიღებთ ღვიძლში სისხლის მიმოქცევის მოშლას და ღვიძლის უკმარისობას. სწორედ ეს არის ღვიძლის ციროზის ძირითადი გამოხატულება.
დიაგნოსტიკა
ღვიძლის ცხიმოვანი დისტროფიისა და მისი გართულებების დიაგნოსტიკა კომპლექსურია. გამოცდილი ექიმი ყოველთვის გულდასმით კრებს ანამნეზს, ყურადღებას ამახვილებს ალკოჰოლის მიღების სიხშირეზე, დოზებსა და რეგულარულობაზე, აგრეთვე – თანმხლებ დაავადებებზე. შემდეგ ავადმყოფი ისინჯება, განისაზღვრება ღვიძლისა და ელენთის ზომები. მხოლოდ ამის შემდეგ დგება ლაბორატორიული და ინსტრუმენტული კვლევის ეტაპი. კვლევის ულტრაბგერითი მეთოდი საშუალებას იძლევა, გამოვლინდეს ღვიძლში ცხიმოვანი ჩანართების ირიბი ნიშნები, ზუსტად განისაზღვროს მისი ზომები და ზოგჯერ ციროზისთვის დამახასიათებელი ცვლილებებიც კი იქნეს აღმოჩენილი. სისხლის ბიოქიმიური ანალიზი გვაწვდის ფასეულ ინფორმაციას ანთების არსებობასა და ხასიათზე, ნაღვლის ცვლის დარღვევასა და ღვიძლის ფუნქციურ რეზერვზე. აუცილებლად უნდა ჩატარდეს ჰეპატიტის ვირუსების გამოსავლენი ანალიზი. ეს იმიტომ, რომ ვირუსული ჰეპატიტი ღვიძლის დაზიანების ყველაზე ხშირი მიზეზია მთელ მსოფლიოში. გარდა ამისა, ვირუსული C ჰეპატიტი არღვევს ღვიძლში ცხიმის ცვლის პროცესს. დამატებითი გამოკვლევა, რომელიც ითვალისწინებს იმუნოლოგიური პარამეტრების განსაზღვრას, კომპიუტერულ ტომოგრაფიას, ღვიძლის ბიოფსიას, განსაკუთრებულ ჩვენებათა არსებობისას ინიშნება.
მკურნალობა
ღვიძლის ანთების მკურნალობა და მისი ნეკროზული (მკვდარი) უბნების აღდგენა ჰეპატოზის მკურნალობაზე გაცილებით რთულია, ამიტომ აუცილებელია ექიმთან დროულად მისვლა, მით უმეტეს, ღვიძლის გაცხიმოვნება შექცევადი პროცესია. სათანადო მკურნალობისა და პათოლოგიური პროცესის განმაპირობებელი მიზეზის აღმოფხვრის შემთხვევაში ჰეპატოზი უკან იხევს.
უპირველესად, უნდა გამოირიცხოს ან მაქსიმალურად შემცირდეს იმ ფაქტორების ზემოქმედება, რომლებმაც ღვიძლში ცხიმის ჩალაგება გამოიწვია. ეს პრაქტიკულად ყოველთვის შესაძლებელია, როდესაც მიზეზია ალკოჰოლი, მაგრამ არა მასზე ჩამოყალიბებული დამოკიდებულება – ამ შემთხვევაში ნარკოლოგის დახმარებაა საჭირო. შაქრიანი დიაბეტითა და ჰიპერლიპიდემიით დაავადებული პაციენტებისთვის საჭიროა ენდოკრინოლოგისა და კარდიოლოგის დაკვირვება. ყველა პაციენტმა უნდა დაიცვას დიეტა ცხიმების დაბალი შემცველობით. მნიშვნელოვანია ყოველდღიური ფიზიკური აქტივობაც. როდესაც ეს ღონისძიებები არ კმარა, საჭიროა, მკურნალობაში ჩაერთოს პრეპარატები, რომლებიც მოაწესრიგებს ღვიძლში ცხიმის ცვლას.
სამკურნალოდ ინიშნება:
- ცილებით მდიდარი დიეტა (იზღუდება ცხიმი, განსაკუთრებით – ცხოველური წარმოშობისა);
- პრეპარატები, რომლებიც აუმჯობესებს ცხიმების ცვლას – ვიტამინი B12, ფოლიუმის მჟავა, ქოლინ-ქლორიდი;
- ღვიძლის პრეპარატები – პროჰეპარი, რიპაზონი, სირეპარი და სხვა.
რეკომენდებულია ფიზიკური აქტივობაც.
